برای من نام سی کلارک نام بزرگی است که انگیزه بسیاری از فعالیتهای علمی را در نسل بعدی زنده می کند شاید به همین دلیل بود که مقاله ای در باره او نوشتم تا به بهانه ۶۰ امین سال ژیشنهاد مدارهای کلارک یاد او را زنده کرده باشیم

(به نقل از جام جم)

شما می توانید آینده جهان را تغییر دهید؛ این جمله ای است که اگر آن را خطاب به شما ادا کنند، احتمالا به خود خواهید گفت این یک شوخی بی مزه است. مگر در عصر حاضر یک انسان می تواند به تنهایی جهان را تغییر دهد؟

اگر این مطلب را حدود ۶۰سال پیش به نوجوانی انگلیسی که در فضای پایانی جنگ جهانی ، مقاله کوتاهی برای یکی از نشریات دنیای ارتباطات می نوشت نیز می گفتید او هم چنین گمانی را در ذهن خود مرور می کرد؛ اما ۶۰سال گذشت و آن نوجوان اینک به دوران کهنسالی رسیده و جهان ، مردی را که با ایده پیشگامانه خود مرزهای دانش را گسترش داد، می ستاید.

آرتور سی کلارک ، نویسنده و پژوهشگر علمی همان نوجوان ۶۰سال پیش است ؛ مردی که ارتباطات ماهواره ای ما را سالها قبل از پرتاب نخستین ماهواره به فضا پیش بینی کرد.

آرتور چارلز کلارک ، با چهره ای خسته و شکسته آرام روی صندلی چرخدار خود در منزل ویلایی اش در سریلانکا نشسته و گرد گذر ایام را بر چهره او بوضوح می توان مشاهده کرد.

او به گذشته ای پر بار می نگرد که رشک بسیاری از فعالان علمی را برمی انگیزد و از سوی دیگر هنوز به افق پیش رو می نگرد و او هنوز امیدوار است نسلی را تربیت کند که آینده را تغییر دهند، همان طور که خود او چنین نقشی را در تحول علم جهان داشته است.

۱۶دسامبر ۱۹۱۷، روزی بود که آرتور قدم بر این سیاره گذاشت ، در روستای مین هد در منطقه سامرست. او اگرچه خیلی زود پدر خود را از دست داد و مجموعه ای از کارهای مزرعه پدری را می بایست برعهده می گرفت ؛ اما این موضوع هیچ گاه نتوانست از علاقه او به عرصه های نوین دانش کم کند.

او از دوران کودکی به داستان های علمی تخیلی بسیار علاقه مند بود و در حالی که دیگر کودکان هم سن او به فعالیت های بازیگوشانه مشغول بودند، آرتور تلسکوپ های کوچک می ساخت یا راکتهای دست ساز را تجربه می کرد؛ فعالیت هایی که آینده کلارک را مشخص کرد.

در خلال جنگ جهانی دوم ، آرتور به نیروی هوایی بریتانیا پیوست تا روی یکی از موضوعات محرمانه و پیشگام آن دوران به تحقیق بپردازد، مردی که پیش از آن با عضویت در انجمن بین سیاره ای انگلستان علاقه خود را به تحقیقات فضایی آشکار کرده بود. در ارتش فرصت یافت تحقیقات خود را در حوزه رادارها تمرکز دهد.

آن سالها رادار، یکی از مهمترین ابزارها و فناوری هایی بود که می توانست آینده جنگها را دگرگون کند، اگرچه گذشت زمان ثابت کرد رادارها و اصول راداری زندگی صلح آمیز مردم را نیز ترقی داده بود.

پس از پایان جنگ ، کلارک تحصیلات خود را در رشته ریاضیات و فیزیک به پایان برد؛ اما نشانه های آغاز عصر جدیدی به چشم می خورد و شاهد حساس کلارک این دوره را احساس کرده بود.

او سال ۱۹۴۵و ۱۲سال پیش از آن که نخستین ساخته دست بشر بر گرانش سیاره مادر غلبه کند و شوروی ها اسپوتینک یک را در مدار زمین قرار دهند، در یکی از جملات مربوط به ارتباطات بی سیم مقاله ای نوشت با عنوان «رله فرازمینی ».

او در این مقاله پیشنهاد کرد ایستگاه هایی در مدار زمین و در فاصله مشخصی که محاسبات او نشان می داد قرار داده شوند که بتوانند نقش رله کننده امواج رادیویی و تلویزیونی را بر عهده گیرند.

این ایده از آنجا نشات گرفته بود که آن سالها عملا امکان پخش گسترده برنامه های رادیویی و تلویزیونی وجود نداشت و با کمک سیستم های زمینی مناطقی که نسبت به فرستنده فاصله زیادی داشتند دچار افت کیفیت در امواج می شدند. کلارک در این مقاله پیشنهاد کرده بود ماهواره هایی روی مداری که با خط استوای زمین موازی است در ارتفاع مشخص از سطح قرار گیرند.

اگر این اتفاق رخ می داد بنابر قوانین مداری سرعت چرخش ماهواره به دور زمین با سرعت چرخش سیاره ها به دور خود برابر می شد و به این ترتیب برای ساکنان زمین این ماهواره در یک نقطه آسمان قفل می شد و شما کافی بود تا گیرنده یا فرستنده های خود را به سوی آن تنظیم کنید.

این مقاله در آن سال مورد اقبال عمومی قرار نگرفت ؛ اما سالها پس از آغاز عصر فضا مورد توجه مجدد قرار گرفت و سرانجام ماهواره ها به چنین مداری که به ماهواره های زمینی ثابت موسومند، اعزام شدند تا ارتباطات مخابراتی را گسترش دهد و اینک این مدارها گاهی به افتخار آرتور سی کلارک ، مدار کلارک نامیده می شود.

این روزها تصور زندگی بدون حضور ماهواره هایی در این مدارها عملا غیرقابل باور است. اکثر ارتباطهای تصویری که جهان را به دهکده ای کوچک تبدیل کرده. اینترنت ، سیستم های بانکی و… به واسطه حضور این ماهواره هاست که نقش پررنگ کنونی خود را یافته اند.

اهمیت ایده کلارک در آن بود که پیش از آن که جهان ضرورت فعالیت او را درک کند و پیش از آن که نیازمند این ابزار جدید باشد، ایده آن را گسترش داد.

ارباب داستان های علمی – تخیلی

کسانی که به داستان های علمی تخیلی علاقه مندند، همواره نام سی کلارک را به عنوان نویسنده ای تاثیرگذار در این سبک نگارش به یاد خواهند آورد.

او به همراه ایزاک آسیموف نامهای جاودان این عرصه در عصر جدید هستند. مردانی که قدرت تخیل خود را به دانش روز مجهز کردند تا ذهن بسیاری از علاقه مندان علوم را به سوی آینده راهنمایی کند.

شاید معروف ترین شاهکار آرتور سی کلارک که سالهاست آرامش سری لانکا را بر زندگی مدرن شهری ترجیح داده است ۲۰۰۱یک اودیسه فضایی باشد.

او و کوبریک توانستند روایتی سینمایی از این داستان علمی تخیلی را عرضه کنند که یکی از معناگرایانه ترین فیلمهای جهان را به تاریخ معرفی کنند. اما شاید مهمترین تفاوت سی کلارک با دیگر نویسندگان علمی تخیلی در چند لایه بودن داستان هایی بود که به رشته تحریر درمی آورد.

او در زیر لایه ای از مفاهیم علمی و آینده نگری های تخیلی لایه های ظریفی از مفاهیم انسانی را در داستان های خود قرار می داد تا دیدگاه های فلسفی خود را از این طریق به گوش مردم جهان برساند. ۲۰۰۱یک اودیسه فضایی ، راما و اثر کمتر شناخته شده او یا «پایان طفولیت» همگی از چنین خصوصیاتی بهره مندند.

در این سه اثر که اودیسه و راما هر یک در چندین جلد و قسمت نگارش یافت کلارک دغدغه های جدی خود را درخصوص تکامل نوع انسان در آینده مطرح می کند. در پایان طفولیت ، مهاجمان فضایی بشر را نه با سلاحهای خوفناک خود که با کمک در اختیار گرفتن پرورش نسل آینده کودکان بشر انجام می دهند، در اودیسه نوعی رجعت روحانی انسان روایت می شود که با کمک فناوری پیشرفته خود توانسته است از دام ماده عبور کند و خود را در ساختارهای انرژی تجسم بخشد.

به این ترتیب ، مردی که آینده دانش را ترسیم می کرد توجه مخاطبانش را به نسل آینده ای جلب می کند که با وجود تمام پیشرفت های تخیلی اثر دغدغه تحول را دارد. کلارک اما در مقام یک محقق علمی خود را در مرزهای بسته و مسدود علم کلاسیک مسدود نمی کند و چراغ دانش در دست سعی می کند نوری به خانه تاریک اوهام و شبه علم بیندازد.

به همین دلیل از عالم ارواح گرفته تا جادوی سرخپوستان و هیولاهای کوهها را به چالش می کشد و سعی می کند با نقد علمی آن در مجموعه تلویزیونی کم نظیری که با نام جهانی شگفت انگیز آرتور سی کلارک پخش شده است ، واقعیت را از تخیل تمیز دهد.

سی کلارک که هنوز از تلسکوپ ۱۰اینچ خود به فضا می نگرد و عشق خود را به آسمان نمی تواند پنهان کند، شاید یکی از محبوب ترین دانشمندان جهان باشد. امروز دنیای علم شصتمین سالگرد پیشنهاد او را گرامی می دارد تا شوالیه کلارک نمادی باشد از دانشمتد همه جانبه نگر عصر امروز.