این متن گزارشی است که برای چاپ در روزنامه جام جم آماده کردم این گزارش با تخلیصی که با واسطه آگهی و به ضرورت صورت گرفت روز دوشنبه این هفته چاپ می شود اما بد ندیدم متن کامل آن را در وبلاگم بیاورم.
شاید از اولین نگاهی کنجکاوانه ایکه انسان به آسمانها انداخت هزاران سال می گذرد اما هنوز آن احساس بی نظیر، معنی خود را از دست نداده است و هنوز آسمان می تواند ما را به وجود آورد . هنوزآسمان می تواند ما را سرشار از حسی غریب کند و بی دلیل نیست که در قرون اخیر و علی رغم پیشرفتهای پر شتاب قافله علم ، دانش اخترشناسی تنها دانش باقی مانده ای است که مردمان عادی با هر سن و جنس و اعتقاد و مذهب و تخصصی آن را دوست دارند و بسیار ی، ا وقات فراغت خود را برای دیدن آسما سپری می کنند. نگاه به اسمان نگاهی اجداد واقعی ما است ، نه تنها بدان سبب که انها نیز چون ما چنین منظره ای را می دیده اند که بلکه به این دلیل که دانه دانه اجزای سازنده بدن ما از آنجا و از قلب ستاره هایی چون آنها که بالای سرمان می بینیم، امده است و روزگاری اجزای بدن ما در دل یک ستاره متولد شده . همین شکوه است که عاشقان زیادی را تربیت کرده که در هر شراط دشواری به آسمان نگاه می کنند. برای دیدن گروهی از این افراد ۴ شنبه و ۵ شنبه هفته گذشته فرصت مناسبی بود چرا که جمعی از بهترین آنها در دل کویر مرکزی ایران ، که پیوندی دیرینه با ستاره ها دارد ،گرد امده بودند تا به آسمانها نگاه کنند و در یک رقابت دوستانه توانایی خود در شکار اجرام غیر ستاره ای را به نمایش بگذارند.
از بیش از دو ماه پیش شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران در تدارک انجام آخرین مراحل برگزاری ششمین ماراتن مسیه ایران بود. این رقابت نجومی ، نام و ریشه اش به اخترشناسی فرانسوی باز می گردد. شارل مسیه زمانی برای سهولت کار شکارچیان دنباله دارها مه قصد کشف این موجودات جذاب را داشتند، فهرستی از چند ده جسم غیر ستاره ای آسمان شامل، کهکشانها، سحابیها، خوشه های کروه و باز آماده کرد و بعدها چندین جسم دیگر نیز به آن افزوده شد تا فهرستی مرکب از ۱۱۰ جسم آسمانی آماده شود جایگاه ایناجام که عمدتا می توان آنها را با تلسکوپهای معمولی آماتوری رصد کرد، در این نکته نهفته است که جایگاه آنها در آسمان به گونه ای است که در نیمه اسفند تا نیمه فروردین می توان همه انها را در یک شب بدون مهتاب، از شامگاه تا صبحگاه رصد کرد و این نشانه ای از امکان برگزاری یک مسابقه تمام عیار است.
۶ سال پیش ماهنامه نجوم ایران به پیشنهاد بابک امین تفرشی که امروز سردبیری این ماهنامه را بر عهده دارد مسابقه ای ملی برای رصد این اجرام را ساماندهی کرد در ان رقابت تنها ۴۰ رصد گر از سراسر ایران شرکت کرده بودند و همگی با یک دستگاه اتوبوس عازم قصر بهرام در دل کویر ایران شدند و در هوایی که در ابتدا نا بسامان می رسید توانستند این مسابقه را برگزار کنند.
از سال بعد و با تشکیل شاخه اماتوری انجمن نجوم ایران وظیفه برگزاری این مسابقه به طور ملی بر عهده این نهاد قرار گرفت و بدین ترتیب ماراتن تبدیل به تنها برنامه نجومی ملی شد که از زمان تاسیس بدون وقفه به کار خود ادامه داد. در این ۶ دوره ۵ بار قصر بهرام در دل کویر ایران ویک بار کارونسرای باستانی خورانق در دل کویر یزد میزبان رصدگران ایرانی بوده است. البته هوا همیشه با منجمان یار نیست و در ۵ دوره قبلی ۲ با رآسمان با منجمان یار بود و ۳ بار هوای ابری بهار یمانع رصد انها شد.
اما امسال داستان به طور دیگری رقم خورد رشد چشمگیر توانایی رصدی منجمان آماتور ایرانی در این سالها شگفت انگیز است در کنار افزایش علاقه عمومی به دانش اخترشناسی که مدیون کار رسانه ای وسیعی است که در سالهای اخیر به وقوع پیوسته، اخترشناسان اماتور ایرانی توانایی های خود را بهبود بخشیده اند و در عین حال درهای بازار ایران به سوی ابزارهای مدرن این رشته باز شده است این کار که با همت مراکزی چون صا ایران و فروشگاه آسمان شب اتفاق افتاده است باعث کاهش قیمت ابزارهای نجومی و در عین حال در اختیار بودن ابزارهای مدرن و به روز نجومی شده که نمی توان از نقش این کار در گسترش نجوم ایران غافل ماند. برای اینکه مقیاسی از این رشد داشته باشیم بد نیست نگاهی به آمار تلسکوپهای ۸ و ۱۰ اینچ بیاندازیم. اگر در ماراتن اول و دوم تعداد چنین ابزارهایی به ۱ یا ۲ مورد می رسید و حتی در ماراتن سال قبل هم تعداد این ابزارها قابل توجه نبود امسال بیش از ۱۷ تلسکوپ ۸ یا ۱۰ اینچ در مسابقه شرکت کرده بودند. اما ایت فقط ابزارها نیست که رشد داشته بلکه تواناییها نیز گسترش یافته . در ماراتن اول اگر ۴۰ نفر برای رقابت انتخاب شدند و برگزار کنندگان نیز متحمل زحمت چندانی برای این منظور نشدند اما امسال بیش از ۶۰۰ متقاضی برای این مسابقه حضور داشت که از این بین ۱۴۰ شرکت کننده انتخاب شدند و البته این انتخاب به دشواری صورت گرفت چراکه تفاوت سطح اندکی بین متقاضیان وجود داشت.
ماراتن امسال را باید نقطه عطفی در برنامه ریزی چنین برنامه هایی نیز دانست چرا که علاوه بر مسایل فنی مسایل ایمنی شرکت کنندگان نیز به طور کامل در نظر گرفته شده بود گروه پشتیبانی و تدارکات برنامه ای فوق العاده دقیق را پیاده کرده بود . در ساعات مشخصی از مسابقه پیش بینی نوشیدنیهایی با میزان مشخصی از قند و مواد معدنی لازم شده بود تا تغییر املاح بدن در حین فعالیت در دل سرمای کویر را جبران کند. حضور ۴ امداد گر با سابقه در بین گروه با تجهیرات حرفه ای امدادی خیال برگزار کنندگان را تقریبا از رویدادهای غیر قابل پیش بینی راحت کرده بود. خوشبختانه چنین فعالیتهای علمی امروز به حدی جای افتاده که گروههای فراوانی حاضر به پشتیبانی از آن هستند . امسال مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در وزارت علوم تحقیقات و فناوری پشتیبان اصلی این مراسم بود و هلال احمر ایران، سایپا و آسمان شب هر یک به گونه ای سعی در کمک به برگزاری این مراسم داشتند.
قصر بهرام ، بنایی پابرجا و زیبا در دل پارک ملی کویر ایران امسال هم رصدگاه منتخب هیات برگزاری بود و به همین دلیل ساعت ۱۱ صبح روز ۴ شنبه ۵ دستگاه اتوبوس حلمل رصدگران و ابزارهایشان با بدرقه دکتر قنبری ، ریاست انجمن نجوم ایران سفر خود را به این منطقه اغاز کردند. بارندگیهای چند روز اخیر نگرانی زیادی را به وجود اورده بود و این تنها نقطه ضعف ماراتن و برنامه های رصدی این گونه است که امکان پیش بینی برای ان وجود ندارد. به هر حال ۱۴۰ رصدگر به همراه ۱۶ داور و برگزار کنندگان عازم این منطقه شدند و ابرها هم جلوتر از ما خود را به این منطقه نزدیک می کردند.
با ورود به منطقه محافظت شده پترک ملی کویر ایران که زمانی زیستگاه گورخر ایرانی بوده و اکنون نیز جزو معدود زیستگاههای طبیعی بقایای یوز ایرانی است چشم انداز متفاوتی در برابر ما شکل می گیرد. چند ساعت بعد بنای باستانی قصر بهرام خود را نمایان می کند. بنایی که در زمان صفویه بنا شده و البته اط لحاظ معماری با کاروانسراهای رایج صفوی متفاوت است و به همین دلیل بسیاری معتقدند کاربری آن شاید شکارگاهی برای خانواده سلطنتی بوده باشد. برخی از باستانشناسان هم مدارکی به دست آورده اند که این ظن را پدید آورده که شاید این بنا ریشه در دوران ساسانی داشه باشد .
با ورود به این منطقه گروههای رصدی بر اساس برنامه تنظیمی هر یک به گوشه ای از بام کاروانسرا که از قبل مشخص شده بود رفتند و علی رغم لایه غلیظی از ابر که سراسر منطقه ا پوشانده بود ابزارهای خود را سوار کردند و حتی بارش کوتاه باران هم انها را نا امید نکرد. بر اساس برنامه امسال به دلیل فاصله گرفتن از زمان مناسب این ماراتن ۲ جرم فهرست مسیه قابل رویت نبودند و رصد گران می بایست ۱۰۸ جرم فهرست مسیه و ۱۴ جرم غیر فهرست مسیه را که داوران برای برنامه امسال در نظر گرفته بودند رصد کنند. بدین ترتیب برنامه می بایست ساعت ۱۹:۲۰ آغاز شود اما حضور ابرها اجازه این کار را ندادند و به همین دلی برخی اجرام بحرانی این ماراتن از دست رفت اما ناگهان ها تغییر کرد و اندک اندک شروع به صاف شدن کرد و به محض اینکه ۵۰ % آسمان قابلیت رصد را پیدا کرد ششمین ماراتن مسیه ایران با یک ساعت تاخیر و با سوت بابک امین تفرشی دارو و دبیر این برنامه آغاز به کار کرد.
امسال اسدالله قمری نژاد(دبیر اجرایی شاخه اماتوری انجمن نجوم ایران) ، محمد مهدی مطیعی ( انجمن نجوم آسمان توس، شاخه اماتوری) ، محسن ایرجی ( مدرس نجوم و عضو شاخه اماتوری انجمن نجوم ایران)، بابک امین تفرشی (سردبیر ماهنامه نجوم و عضو شاخه اماتوری انجمن نجوم ایران)، پوریا ناظمی (گروه علمی جام جم و عضو شاخه اماتوری انجمن نجوم ایران) احمد کریمی (رصدخانه شهر صدرا) موسی زمانی ( رصدخانه شیراز) علی اصغر ربانی (انجمن آسمان توس) ، کاظم کوکرم( رصد گر با تجربه) مصطفی امام (مدرس نجوم) خسرو جعفری زاده( انجمن نجوم اهواز) حمید رضا پیرایش( رصدگر با تجربه) علی متین فر ( مدرس نجوم) سمیه امینی (مرکز نجوم ادیب اصفهان) سارا فیض بخش ( رصدگر با تجربه) و سهراب علی دوستی (ادیب اصفهان) داوری این مسابقه را بر عهده داشتند و موظف بودند صحت اجرام رصد شده از سوی ۱۴۰ شرکت کننده ای که در قالب ۱۱۰ گروه رصدی و از ۴۰ شهر مختلف کشور در این برنامه شرکت کرده بودند ،را تایید کنند. امسال نکته جالب رشد حضور خانم ها در این رقابت بود که تقریبا ۴۰ درصد شرکت کنندگان را تشکیل می دادند و برای اولین بار ۲ نفر از داوران نیز از بانوان انتخاب شده بودند.
با شروع مسابقه و با توجه به از دست رفتن زمان ابتدایی رقابت به طور فشرده تری ادامه یافت و رصد گران باید جبران زمان از دست رفته را نیز می کردند به همین دلیل شبی پر کار آغاز شد و غیر از ۲۰ دقیقه استراحت به دلیل تجدید قوا و ابری شدن هوا ) لحظه ای بام کارونسرای قصر بهرام آرام و قرار نداشت.
سرانجام نخستین نشانه های روز از شرق پدیدار شد و این موضوع باعث ایجاد موج هیجان دومی شد تا از اندک فرصت باقی مانده برای صد اجرام باقی مانده استفاده شود اما شاید هیچ یک از داوران هم تصور نیم کردند که با وجود این زمان از دست رفته و شرایطی که به هر حال از نظر جوی ایده ال نبود وقتی فهرست اجرام دیده شده رصدگران علامت می خورد با چنین اعدادی مواجه شوند.
ساعت ۴:۴۰ بامداد سوت پایان مسابقه به صدا در آمد و جلسه داوران برای تعیین برندگان آغاز شد . نتیجه ای شگفت انگیز که نشان از رشدی بزرگ می داد . ساعتی بعد در گوشه ای از کاروانسرا مراسم اهدای جوایز به برگزیدگان آغاز شد دکتر آریا الستی مدیر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و دکتر منصور وصالی مدیر شاخه اماتوری انجمن نجوم ایران به همراه بابک امین تفرشی وظیفه اهدای یادبودها را بر عده داشتند.
تمامی برندگان ا وجود شرایط دشوار رصدی بیش از ۱۰۰ جرم را رصد کرده بودند و به این ترتیب در دو رده تلسکوپی و دوربین دو چشمی مورد تقدیر قرار گرفتند.
آیرین شیوایی از تهران که با رصد ۱۱۷ جرم در صدر فهرست برگزیدگان قرار گرفت.گروه مجتبی دیانی و محمد جواد صفاران از مشهد ، محمد نیلفروشان از کرج و گروه علی پور رسول و محمد حسین جانی از رشت به عنوان برنده در رده تلسکوپها انتخاب شدند و علی ابراهیمی از تهرانف تیمور سیف اللهی از تهرانف کاوه کشاورزیان از تهران و اسماعیل محمدی از سعادت شهر نیز به عنوان برندگان دوربینهای دو چشمی معرفی شدند اما مسابقه امسال یک برنده ویژه هم داشت که حشور انها آغاز فصل جدیدی در این رقابتها بود. گروه امیرحسین ابوالفتح و فرشاد فکوری از تهران توانستند نه تها در این شب ۱۱۶ جرم را در آسمان بیابند که از همه انها عکاسی کردند تا بدین ترتیب برای اولین بار در ایران ماراتن عکاسی مسیه شکل بگیرد. این توانایی فوق العاده بالا و این تلاش جمعی و علمی نشان از توانایی بالای رصد گران ما دارد که عمده انها را جوانان تشکیل می دهند.
افرادی که صبح روز جمعه هفته گذشته پس از یک شب طولانی به قصد دیدار با بناهای تاریخی منطقه قدم به کویر مرکزی ایران گذاشتند نشانه ای هستند از جامعه علاقمندی که ترجیح می دهند ساعات فراغت خود را با بیخوابی در دل طبیعت و رصد زیباییهای آسمان سپری کنند .
آسمان هنوز هم می تواند همه ما را در جذبه بی پایان خود فروبرد به شرط آنکه قدر ان را بدانیم و قدر این مردمان را .
از هم اکنون برنامه ریزی برای رقابت بعدی آغاز شده است به خصوص که امسال شاید برنامه رصدی دیگری نیز آغاز شود رقابت صوفی رازی که گام دیگری است برای معرفی مفاخر ایرانی و فرصتی برای دیدار علاقمندان آسمان با یکدیگر.
رشد ماراتن نشان از رشد نجوم ایران دارد و ای کاش بزرگان ما مهربانانه تر با این موضوع برخورد کنند تا در چند سال آینده طعم خوش نتایج آن را همه ما احساس کنیم .
پی نوشت:
اما در پایان باید از دوستانی که من داوری انها را بر عهده داشتم عذر خواهی کنم اگر احیانا خستگی فوق العاده دم صبح به خصوص پس از آسیبی که نیمه شب دیدم تاثیری در کارم داشت و اگر احیانا دربرخوردها و صحبتها کسی از من رنجید ، پوزش می زلبم آنچه این ماراتن برای من به همراه داشت این نکته مهم بود که هیچ کس منتظر نمی ماند و من هم نباید به بهانه های واهی گرفتاری های روزمره از آنچه بدان عشق می ورزم دور بمانم.