روزنامه نگاری «علم» یا «علمی»

petrie2

برای اشاره به شاخه‌ای از روزنامه‌نگاری که به‌طور مشخص به حوزه علم می‌پردازد آیا واژه روزنامه‌نگاری علم درست است و یا روزنامه‌نگاری علمی؟

این اختلاف سلیقه در روایت واژه شاید چندان مهم نباشد اما چون مدت‌ها من از واژه روزنامه‌نگاری علمی استفاده کرده‌ام و همچنین از این واژه در ترجمه کتابی که دراین‌باره ترجمه کرده‌ ‌ام (روزنامه‌نگاری علمی: سبک، روش‌ها و تکنیک‌ها) استفاده شده است و از طرفی بارها با این سوال مواجه شده‌ام که این واژه‌ای اشتباه است توضیح زیر به نظرم لازم می‌آید.

ازنظر من هر دو واژه درست هستند و وقتی در چارچوب خود استفاده شوند و منظور را منتقل کنند ایرادی پیش نمی‌آورند و شخصاً ترجیحی در استفاده از هرکدام از آن‌ها ندارم. در یکی دو سال اخیر که تعداد بیشتری از همکاران حرفه‌ای در این حوزه حضور فعال پیداکرده‌اند و بر استفاده از واژه روزنامه‌نگار علم به‌جای علمی تأکید دارند اگر این واژه جای خود را باز کند برای من هم استفاده از آن جذاب‌تر است.

البته برخی از همکارانم معتقدند واژه روزنامه‌نگاری علمی واژه‌ای اشتباه بوده است و باید به‌طور حتم به‌جای آن از واژه روزنامه‌نگار علم استفاده کرد. من به این نظر نقد دارم. اگرچه برای من «روزنامه‌نگاری علمی» ارجحیتی ندارد و حتی با روزنامه‌نگاری علم- به‌خصوص پس از سال ۲۰۱۰ – همدلی بیشتری دارم اما اشتباه بودن یکی از آن‌ها را با دلایل موجود نمی‌توانم بپذیرم.

نقد اصلی همکاران در استفاده از واژه روزنامه‌نگاری علمی این است که این واژه اشاره به استفاده از روش‌های حرفه‌ای روزنامه‌نگاری دارد.

خانم دکتر زردار در شماره اخیر مجله دانشگر (تابستان، پاییز و زمستان ۹۳) دراین‌باره توضیح داده‌اند: «روزنامه‌نگاری علم برگردان واژه انگلیسی Science Journalism است که گاهی به‌غلط روزنامه‌نگاری علمی نیز خوانده می‌شود؛ اما باید توجه داشت که روزنامه‌نگاری علمی تنها می‌تواند به معنای به‌کارگیری اصول حرفه‌ای در روزنامه‌نگاری باشد و درصورتی‌که بخواهیم در مورد ورود علم به عرصه رسانه‌ها صحبت کنیم باید از روزنامه‌نگاری علم سخن بگوییم.»

به نظرم این‌گونه نیست و دراین‌باره می‌توان به چند مورد اشاره کرد.

اولاً در فضای رسانه‌ای فارسی ما در موارد مشابه از هر دو رویکرد اضافه کردن ی نسبت به حوزه‌ای که روزنامه‌نگاری تخصصی وارد آن می‌شود و عدم استفاده از آن استفاده کرده‌ایم. شما در اتاق‌های خبر و تحریریه‌ها با صفحات یا گروه‌هایی مانند گروه اجتماعی، گروه سیاسی، گروه ورزشی، گروه حوادث، گروه علمی / گروه دانش، گروه اندیشه و غیره مواجه می‌شوید. روزنامه‌نگار اجتماعی در این ساختار با معنی استفاده از روش‌های جمع سپاری، استفاده از شبکه‌های اجتماعی و مشابه آن در کار روزنامه‌نگاری متفاوت است و به‌طور خاص اشاره به تمرکز روزنامه‌نگار بر حوزه رویدادهای اجتماعی دارد. البته در این موارد هم می‌توان ی نسبت را برداشت و خطایی هم به وجود نمی‌آید؛ بنابراین حداقل استفاده از این واژه این امر در فضای رسانه‌ای امری رایج بوده است.

نکته دوم اینکه استفاده از روش حرفه‌ای در روزنامه‌نگاری را روزنامه‌نگاری حرفه‌ای می‌نامند و شاید چندان ساده نتوان از واژه علمی به‌جای حرفه‌ای استفاده کرد. شاید یکی از مهم‌ترین دلایلش این باشد که روزنامه‌نگاری به معنی خاص و مشخصی که ما در این رشته صحبت می‌کنیم علم نیست. اصول حرفه‌ای این رشته چه به‌طور عام و چه به‌طور تخصصی، بر اساس تجربه‌های متعدد، شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی توسعه‌یافته‌اند و در بهترین شرایط ساختاری میان‌رشته‌ای دارد که عمدتاً زیرمجموعه علوم انسانی قرار می‌گیرد.

البته ممکن است تأکید به علمی به‌جای حرفه‌ای به دلیل ظهور پدیده‌های جدیدی مانند روزنامه‌نگاری شهروندی یا شبه ژورنالیسمی باشد که در شبکه‌های اجتماعی رواج یافته و برای ایجاد تفکیک میان رفتارهای حرفه‌ای و آنچه به نام روزنامه‌نگاری صورت می‌گیرد از آن استفاده شده باشد همچنین شاید با وارد کردن ایده ضرورت پرداخت‌های مالی در بخش حرفه‌ای استفاده از واژه علمی به‌جای آن برای شامل کردن افرادی باشد که الزاماً دریافت مالی ندارند و یا زندگی آن‌ها از ین راه نمی‌گردد اما در کار خود اصول را رعایت می‌کنند. این تفکیک قائل شدن کار درستی است فقط شاید بهتر باشد به‌جای علمی (که به‌هرحال امکان خطا با روزنامه‌نگاران حوزه علم را دارد) از صفت‌هایی نظیر اصولی یا روشمند و مشابه آن استفاده کرد.

البته دلیل دیگری وجود دارد که امروز پسوند علم را گزینه بهتری از علمی می‌کند.

در سال‌های اخیر و به‌طور مشخص از سال ۲۰۱۰ به بعد واژه‌ای در انگلیسی به نام Scientific Journalism رایج شده است. این ویژه به‌طور خاص بر استفاده از منابع اولیه در داستان‌های رسانه‌ای تأکید می‌کند. این واژه را اولین بار جولیان آسانژ در گفتگویی با مجله نیویورکر در سال ۲۰۱۰ مطرح کرد. آسانژ که بانی وب‌سایت افشاگرانه ویکی لیکس بود در این گفتگو می‌گوید:

 

«من می‌خواهم استاندارد جدیدی را به وجود بیاورم، ساینتفیک ژورنالیسم. اگر شما قرار است مقاله‌ای درباره دی. ان. ای بنویسید هر ژورنال معتبر زیست‌شناسی شما را ملزم می‌کند که داده‌هایی را ارائه کنید که تحقیق شما را پشتیبانی می‌کند، ایده این است که دیگران بتوانند آن را بازسازی کرده، بررسی کرده و راستی آزمایی کنند. این چیزی است که ما در ژورنالیسم هم نیاز داریم. یک عدم تعادل فوری در قدرت وجود دارد که در آن خواننده‌ها نمی‌توانند آنچه به آن‌ها گفته می‌شود را ارزشیابی و راستی آزمایی کنند و این راه را به‌سوی سو استفاده از آن‌ها باز می‌کند»

این ایده استفاده از روش علمی (به معنی ساینس و علم مدرن) در روزنامه‌نگاری است. مردم باید به داده‌ها و روش تحلیل ما دسترسی داشته باشند. داده‌ها باید به‌جای منابع نامعلوم و پنهان بر مبنای شواهد دست‌اول باشد. به گفتی یکی از پژوهشگران به نام لیزا لینچ، در این روش، روزنامه‌نگارها باید واسطه‌ای باشند که درحالی‌که تحلیل‌هایی را در اختیار مخاطب می‌گذارند اما درعین‌حال تمام داده‌ها و نیازهایی آن‌ها برای بازتولید آن تحلیل نیاز دارند را نیز در اختیارشان قرار دهند.

عمده منظور آسانژ و دیگران از این روش اتفاقاً در داستان‌های حوزه اجتماعی و سیاسی است و می‌توان در تائید و یا نقد آن مفصل صحبت کرد.

می‌توانید متن گزارش نیویورکر با آسانژ را در اینجا مطالعه کنید. همچنین مقاله لیزا لینچ دراین‌باره را در اینجا مطالعه کنید.

بدین ترتیب شاید از سال ۲۰۱۰ به بعد روزنامه‌نگاری علمی را بتوان بیشتر جایگزینی برای دیدگاه آسانژ استفاده کرد. اگرچه بعید می‌دانم تاکنون در فارسی مطلب مفصلی درباره این برداشت نوشته‌شده باشد و یا این مفهوم جاافتاده و به مفهومی آشنا تبدیل شده باشد.

در نتیجه

در فضای رسانه‌ای ما استفاده از واژه روزنامه‌نگار/روزنامه‌نگاری علمی بر اساس روش رایج کار اشتباهی نبوده است. واژه علمی بعید است با حرفه‌ای اشتباه گرفته‌شده باشد و نمی‌توان علمی و حرفه‌ای را معادل هم در نظر گرفت. همچنین واژه ساینتفیک ژورنالیسم که نزدیک‌تر به روزنامه‌نگاری علمی است واژه‌ای جدید است که تنها از سال ۲۰۱۰ مطرح‌شده و هنوز به واژهای رایج یا سبکی ویژه بدل نشده است.

بااین‌وجود درمجموع الآن اگر مردم روزنامه‌نگار علم را به معنی کاری که می‌کنیم می‌فهمند و درک می‌کنند من هم موافقم که این واژه شاید گزینه بهتری برای ترجمه Science Journalism باشد.

دیدگاه‌ها

  1. خیلی هم عالی
    ما در فارسی می‌گوییم روزنامه‌ی ورزشی و روزنامه‌نگار ورزشی
    اصلا هم فکر نمی‌کنیم روزنامه‌نگار ورزشی یعنی روزنامه‌نگاری که در حین نوشتن ورزش می‌کند

  2. دروود استاد گرانقدر
    بنده به کمک جمعی از همکاران و دانشجویان زبان ، سایتی را راه اندازی کرده ایم که در آن منابع معتبر آموزشی زبان های خارجه را برای دانلود با لینک مستقیم قرار می دهیم. برای هر پست زحمت بسیار زیادی کشیده می شود و برای تولید هر یک از مطالب سایت زمان زیادی صرف می شود . البته فعلا بخش زبان انگلیسی سایت راه اندازی شده و به زودی به کمک همکاران بخش های دیگر سایت نیز راه اندازی می شوند. سعی ما بر این است تا هر روز حداقل یک منبع آموزشی را معرفی نماییم.منت می گذارید که به سایت ما نگاهی بیاندازید و نظرات سازنده خود را به ما ارائه دهید. همچنین باعث افتخار و دلگرمی ما برای ادامه راه می باشد که اگر سایت ما را قابل دانستید آن را با عنوان “آموزش زبان” در سایت خود لینک نمایید.
    با تشکر

دیدگاهتان را بنویسید

*

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.