در روزهای گذشته خبر از قطعی شدن نامزد نهایی ریاست سازمان فضایی ایالاتمتحده مطرح شد. مردی که بهطور عمده به دلیل حمایتش از بازگشت به ماه و اولویت این هدف نسبت به سفر به مریخ و همچنین تأکید بر مشارکت بخش خصوصی در کاوشهای فضایی تأکید دارد.
فارغ از اینکه آیا او میتواند رأی سنا را کسب کند و از آن مهمتر با توجه به سیاستها و نهادهای تصمیمگیری مانند شورای عالی فضایی ـآمریکا که زیر نظر معاون اول رییسجمهور این کشور اداره میشود تا چه حد توان سیاستگذاری در اختیار او خواهد بود اما این بهانه مناسبی برای نگاه کردن به آینده و اولویت اهداف کاوشهای فضایی است. آیا ماه گزینه مناسبتری برای آینده کاوشهای فضایی نسبت به مریخ نیست؟
ایده سفر به مریخ در قالب گام بزرگ بعدی انسان از جهات متعددی جذابیت دارد.
نخست اینکه ما تاکنون به مریخ نرفتهایم و قدم گذاشتن انسان بر سطح مریخ میتواند نقطه عطفی در تاریخ کاوشهای فضایی باشد و افقهای تازهای را پیش روی مردم باز کند. نامکشوف بودن مریخ برای انسان باعث خواهد شد تا حمایت و پشتیبانی اجتماعی و سیاسی بیشتری از این مأموریت گرانقیمت به وجود آید و درعینحال، به دلیل اینکه سفر انسان به مریخ نیازمند توسعه فناوریهای متعددی است که هنوز برخی از آنها موجود نیست، این سفر میتواند انبوهی از فناوریهای جنبی را تولید کند که بعدتر وارد زندگی عمومی مردم شود. قطعاً این سفر میتواند الهامبخش نسل تازهای از مردم و بهخصوص نوجوانان و جوانان باشد و باعث رشد چشمگیر توجه به علم و صنایع فضایی شود. همچنین به دلیل گران بودن چنین سفری احتمال بالایی وجود دارد که سفر انسان بهسوی مریخ د قالب نوعی همکاری بینالمللی صورت بگیرد و درنتیجه این سفر تبدیل به نماد و نمونهای از همکاریهای بینالمللی فرامرزی شود.
در مقابل بازگشت دوباره به ماه چنین جذابیتهای ابتدایی را به همراه ندارد. مردم و سیاستمداران خواهند پرسید ما پیشتر در ماه بودهایم برای چه باید هزینه گزافی را صرف سفر دوباره به ماه کنیم؟ اگر مریخ در افق خود چشمانداز ساخت کلونی و زمین سان کردن سیاره را دارد چنین گزینهای برای ماه مطرح نیست.
بااینوجود فراتر از جنبههای تبلیغاتی و چشمانداز جذاب سفر به مریخ، ماه هنوز هم میتواند برای مقصد بعدی انسان در کاوشهای فضایی بهترین گزینه باشد.
انسان در دهه ۱۹۷۰ میلادی و عمدتاً بهواسطه رقابتهای سیاسی بود که قدم بر ماه گذاشت پروژه آپولو نقطه عطفی در تاریخ کاوشهای فایی بود. بااینوجود آن برنامه به دلیل هزینه بالای خود ادامه پیدا نکرد. انسان اگرچه بر ماه قدم گذاشت، بر سطح آن رانندگی کرد و نمونههای از خاک ماه را به زمین بازگرداند؛ اما به دلایل مختلف نتوانست آن مسیر را ادامه دهد و خود را به مدار زمین محدود کرد.
اگر سفر دوباره انسان به ماه در دستور کار قرار گیرد، فرصتهای علمی، پژوهشی و آیندهنگرانه بسیاری در دل آن بروز خواهد کرد و حتی امکان واردکردن بخش خصوصی در آن و طراحی نوعی برنامه تجاری سودآور نیز وجود دارد.
بیایید بخشی از مزیتهای نسبی ماه را در نظر بگیریم. ما فناوری سفر به ماه، فرود بر آن و بازگشت ازآنجا را در اختیار داریم. درست است که بخشی از فناوریهایی که برای سفر انسان به ماه در دهه ۷۰ میلادی استفاده شد در چرخه نوآوری گم شده است و برای برخی از بخشهای چنین سفری با توجه به امکانات نوین باید فناوریهای تازه و روز امدی را توسعه داد اما اصول اولیه عملیاتی در اختیار ما است. ما در طول سالهای گذشته بهطور مرتب ماه را زیر نظر داشتهایم سفر به ماه برای ارسال مدارگرد و کاوشگرهای سطحی ازنظر فنی به مرحلهای رسیده است که بخشهای خصوصی میتوانند از عهده آن بربیایند. در مورد مریخ اینچنین نیست. ما نهتنها هیچگاه به مریخ نرفتهایم که بخشی از فناوریهای ضروری این سفر نظیر بازگشت دوباره از سطح سیاره سرخ تنها در قالب برخی از ایدههای اولیه و مفهومی وجود دارند. ماه به ما نزدیک است. با فناوری تازه امکان سفر یکیدوروزه به ماه مهیا است. از سوی دیگر هر مأموریتی که به ماه برود از پشتیبانی کامل و همزمان – با یک ثانیه تأخیر – فرماندهی زمین برخوردار است. منه تنها مسافران با خطرات جدی و ناآشنای سفر طولانیمدت در محیط میانسیارهای روبهرو نیستند که در صورت بروز هر حادثهای تمام توان علمی و فناوری زمین این توان را دارند که بسیج شوند و بهطور همزمان به حل مشکل کمک کنند کما اینکه این کار را در مأموریت معروف آپولو ۱۳ انجام دادند. در مورد مریخ چنین موضوعی وجود ندارد. بخش عمدهای از بحرانهای احتمالی یا مشکلات فوری تنها باید به مدد خود خدمه پرواز حلوفصل شود و عملاً امکان مشورت فوری با زمین به دلیل فاصله طولانی وجود ندارد.
در مورد ماه حتی در صورت بروز مشکل امکان ارسال مأموریتهای نجات خارج از حوزه امکان نیست. همچنین امکان ارسال محمولههای بدون سرنشین شامل غذا، امکانات و تجهیزات به ماه و فرود آوردن آن در نزدیکی محل مأموریت امری ممکن و ساده به شمار میرود.
بدین ترتیب سفر دوباره به ماه هم ازنظر اقتصادی هم ازنظر فنی و هم ازنظر پشتیبانی امری ممکنتر و سادهتر است. بخش مهمی از هر مأموریتی را شناسایی و بررسیهای مکانی و موقعیت سنجی تشکیل میدهد این مورد نیز برای ماه امری سادهتر و اقتصادی است. ما بهراحتی میتوانیم با کمک تلسکوپهای زمینی دادههای خوب و دقیقی از نیمه رو به زمین ماه به دست بیاوریم و فرستادن مدارگردهایی که به دور ماه قرارگرفته و نیمهتاریک آن را کاوش کنند امری ساده است. حتی ساخت شبکهای ارتباطی در اطراف ماه، با قرار دادن ماهوارههایی در مدارهای ماه- ثابت که بتواند برای نقاط مختلف سطحی و مداری امکان ارتباط دائم را به وجود بیاورد بسیار کمهزینهتر از اعزام تنها یک ربات مریخنورد به مریخ خواهد بود.
مهمترین سؤالی که در این باید پاسخ داد این است که اگر قرار باشد به ماه برگردیم دلیل ما چه خواهد بود؟
بار قبل ناسا به دلیل رقابتهای سیاسی با بلوک شرق به ماه رفت. سفر به ماه دفعه پیش عملاً اثبات توانایی و برنده شدن در رقابتی بزرگ بود؛ اما قدم گذاشتن دوباره بر ماه نمیتواند دلیل کافی برای سفری دوباره به ماه باشد. ما قبلاً آنجا بودهایم و میدانیم که امکان سفر وجود دارد پس چرا باید به ماه برگشت؟
به نظر میرسد استدلال خوبی نیز در این زمینه وجود داشته باشد.
ما تاکنون از هیچیک از قابلیتهای بالقوه ماه استفاده نکردهایم. ماه میتواند در نقش پایگاهی آزمایشی و تحقیقاتی و همینطور در درازمدت در نقش سکویی برای سفرهای دورودراز تر میانسیارهای مورداستفاده قرار گیرد و درعینحال میزبان برخی از مهمترین آزمایشگاهها و تجهیزات علمی ما باشد.
مدافعان سفر به مریخ از چشمانداز آینده این سفر سخن میگویند. درباره اینکه ما میتوانیم با ادامه این روند، به ساخت شهرکها و مستعمرههایی روی مریخ بپردازیم و در آینده شرایط مریخ را با زمین مشابه کنیم. این کاری عظیم است و نیازمند توسعه فناوریهایی است که قبل از اعزام به مریخ باید در جای دیگری آزموده شوند. اگر قرار باشد در مریخ یا هر جای دیگری دست به ساختوساز بزنیم احتمال زیادی دارد که وابسته به تولید مواد خام از محیط باشیم و شاید استفاده زا فناوری پیشرفته چاپگرهای سهبعدی غولآسا یکی از چشم اندازهای ما باشد. این فناوری را میتوان با دقت بیشتری در ماه آزمود. ما میتوانیم توان شهرکسازی خود در ماه در قالب شهرکهای سطحی و حتی زیرسطحی در ماه و با اطمینان بیشتر بیازماییم و با اطمینان بیشتری قدم در راه مریخ دوردست بگذاریم.
از سوی دیگر نیمهتاریک ماه یکی از بهشتهای رصدی به شمار میرود. جایی بدون جو، بهدور از نور و تشعشات زمین و چشم گشاده به تاریکی عمیق کیهان. اینجا مکانی است که بدون نگرانی از محدودیتهایی که در طراحی تلسکوپهای فضایی وجود دارد، رصدخانههای بزرگ و غولآسایی را طراحی کرد که دید ما از عالم را در طولموجهای مختلف عالم تغییر میدهد. چشماندازی که این تلسکوپها میتوانند در مقابل چشم دانشمندان بگذارند از برخی از بهترین تلسکوپهای فضایی چند نسل آینده نیز بهتر خواهد بود. گفته میشود که رشد دانش ما از عالم بهطور مستقیم و تصاعدی با توان ابزارهای رصدی ما بستگی داشته است و تنها میتوان تصوری کلی از بازهای که چنین رصدخانههایی برای ما به ارمغان میآورند به دست آورد. البته ساخت چنین تجهیزاتی در ماه چالشبرانگیز نیز خواهد بود. نبودن جو نیمه منفی نیز دارد و آن احتمال برخوردهای شهابسنگی است اما این مشکلی است که در مدار هم وجود دارد و راههای نوآورانهای میتواند برای پاسخگویی به آن اندیشیده شود.
ماه اما به دلی گرانش اندکش به پیشران کمتری برای برخاستن از سطح خود نیاز دارد. سرعت فرار روی زمین (سرعتی که لازم است پرتابهای برای فرار از دام گرانش زمین به آن دست پیدا کند) ۱۱٫۶ کیلومتر بر ثانیه است. این عدد برای سطح ماه تنها ۲٫۳۸ کیلومتر بر ثانیه است. این به معنی آن است که از پایگاه پرتابی بر سطح ماه با سوخت مشابه زمین میتوان شش برابر جرم به مدار و فراسوی ان فرستاد.
امکان ساخت ایستگاههای فضایی تحقیقاتی بر سطح یا در مدار ماه نهتنها دربردارنده ارزشهای علمی خارقالعاده است که امکانات تازهای را برای ورود بازیگران تازه به این عرصه نیز باز میکند.
از سالها پیش از آغاز عصر فضا ایده توریسم فضایی یکی از جذابترین ایدههای پیش روی انسان بوده است. اینکه افراد بر اساس سطح توانایی مالی خود بتوانند تعطیلات خود را در فراسوی زمین سپری کنند. تا الآن تنها تعداد انگشتشماری توانستهاند با استفاده از امکاناتی که آژانس فضایی روسیه به وجود آورده بود یکهفتهای را در ایستگاه بینالمللی فضایی سپری کنند. نزدیکترین گام بعدی را ممکن است شرکت ویرژن گالاکتیک به رهبری ریچارد برانسون بردارد. این شرکت با الهام از طرح فضاپیمایی که برنده جایزه انصاری ایکس پرایز شد، قصد دارد سفرهایی زیر مداری را طراحی کند و از هماکنون تمام بلیتهای آن به فروش رفته است.
ایده ساخت هتلهایی در مدار زمین برای بسیاری از سرمایهداران سالهای طولانی است که در گوشه ذهن قرار دارد؛ اما توسعه سفر به ماه میتواند امکان سفرهای رفتوبرگشت مداری، اقامت در مدار و در آینده حتی سطح ماه را برای بخش خصوصی هموار کند.
این مسیری است که میتواند نیروی بخش اکتشافهای فضایی جدی و بخش توریسم فضایی را باهم پیوند دهد و گامی غولآسا برای توسعه فناوریهایی بردارد که درنهایت میتواند نهتنها برای توسعه حضور انسان در ماه که برای توسعه سفرهای میانسیارهای اقماری راهگشا باشد.
درنهایت به نظر میرسد اگرچه سفر دوباره به ماه بهاندازه سفر بیسابقه انسان به مریخ در بازه زمانی کوتاهمدت آینده، چشمنواز نیست اما امکانات بالقوهای که به همراه دارد به حدی است که باید آن را بهطورجدی موردتوجه قرار داد.
دفعه اول سفر به ماه که هنوز در هالهای از ابهامه…پس تیترتون رو آهسته بنویسین که ما آدمای متوهم بیدار نشیم 🙂
راستی چرا بعد از بیش از ۵۰ سال از سفر به ماه و بازگشت به زمین، سفر مریخ بدون بازگشت طراحی شده؟! نکنه بودجه نیست؟!