نه این آسمان شب نیست

مدتی طولانی است که به دلیل گرفتاری های که ناشی از این سفر اخیرم بوده است این وبلاگ را به روز نکرده ام و دوست داشتم دوباره که نوشتن را شروع می کنم جز امید چیزی ننویسم. اما وقتی خبر پخش مجدد برنامه آسمان شب را در سایت مجله نجوم دیدم و چند روز پیش موفق شدم نخستین قسمت این برنامه را از طریق وب سایت ایران سیما  ببینم و به نظرم آمد که چند کلمه ای را در باره آن باید بنویسم.

اما قبل از آن چند نکته کوچک را باید یادآوری کنم. سیاوش صفاریان پور یکی از بهترین دوستان من است و در طول مدتی که با وی در آسمان شب همکار بودم همیشه او و پشتکارش را تحسین کرده ام اما این به معنی آن نبوده است که همیشه برنامه ها ،اجراها و یا ایده هایش را بپسندم. بارها با او بحث های طولانی داشته ام و آنچه به نظرم اشتباه بوده است را با او در میان گذاشته ام حتی آنجا که همگی از کار او تعریف می کردند گاه حتی به تندی او را نقد کرده ام. خود او شاهدی زنده بر این مدعا است پس آنچه می نویسم به دلیل دوستی ام با سیاوش نیست بلکه فراتر از اسم ها و عناوین است.

نکته دیگر اینکه برنامه ای که اکنون به نام آسمان شب پخش می شود به طور مستقل (و البته تنها بر مبنای دیدن قسمت اول آن)، شاید برنامه خوبی باشد. بسیاری از کارشناسان آن و سازندگان از دوستان قدیم و جدید من هستند و اگر چیزی در زیر می نویسم به معنی انکار این برنامه نیست بلکه درباره فریب است . فریبی که خود و مخاطبان را با آن مواجه می کنیم.

جلسه باشگاه نجوم تهران در باره برنامه آسمان شب پس از پایان آن – فکر می کنم عکس از غزاله باشد که متاسفانه فامیلش را فراموش کردم

زمانی که تبلیغ این برنامه را در مجله نجوم دیدم که با عنوان آغاز پخش دوباره برنامه آسمان شب منتشر شده بود به شدت متعجب شدم. می دانستم که گروه هایی در پی جایگزینی برنامه ای به جای آسمان شب هستند و می دانستم سیاوش قصد جدی ای برای آغاز دوباره آن ندارد و فکر کردم وقتی جایی مانند سایت نجوم نوشته که پخش برنامه آسمان شب از سر گرفته خواهد شد یعنی اتفاقی افتاده است و او دوباره برنامه را به دست گرفته و یا با او صحبت شده تا برنامه با ساختاری که بازتاب دهنده هویت آسمان شب باشد به روی انتن برود و وقتی دیدم او هم خبر چندانی ندارد تعجبم بیشتر شد تا اینکه برنامه را سرانجام دیدم.

در ابتدای برنامه مجری اعلام کرد که از سالها پیش برنامه آسمان شب پخشش را شروع کرده است و اینک پس از وقفه ای کوتاه دوباره پخش آن آغاز شده است. بدین ترتیب این برنامه جدید به عنوان دنباله آسمان شب معرفی شد.

حضور گروهی از دوستانی که قبلا با آسمان شب همکاری می کردند در برنامه نی به نظر نشان از این می داد که اتفاق خاصی نیفتاده است برنامه ای بوده که ساخته می شده است و اینک هم ساخته می شود و یک ساختاری بوده که شاهی رفته و شاهی آمده. به خصوص من بیننده در انتها وقتی سحنان دکتر منصوری را گوش می دادم که مهم نیست چه گروهی آسمان شب را با چه ضعف و قوتی می ساخته و یا می سازد و مهم این است که برنامه باشد که ۵۰ یا ۱۰۰ سال دیگر افتخار کنیم که برنامه ای به این قدمت داریم همه مطمئن می شوند که این همان برنامه با رنگ و بویی تازه است.

اما متاسفانه این گونه نیست. دوستان عزیز برنامه جدید آسمان شب. آنچه شما می سازید آسمان شب نیست و این در بهترین حالت اشتباهی سهوی و در حالتی شکاکانه تر فریبی خواهد بود اگر خود را به آن برنامه پیشین متصل نمایید.

شما برنامه ای متفاوت با قدمت ۳ هفته هستید نه ادامه برنامه ای که ۱۰ سال پخش می شد. این حرف بحثی احساسی نیست و اتفاقا کاملا بحثی رسانه ای و حرفه ای است. شما برای اینکه دنباله برنامه ای باشید باید اعتبار و هویت آن برنامه و مجوز برنامه سازان پیشین را داشته باشید. هر برنامه دارای حقوقی است که نمی توان با زدن برچسب همه آن هویت را از آن خود کرد. در هیچ کجای دنیا چنین نمی کنند و از دیوار اعتبار دیگران بالا نمی روند.

فراموش نکنید من مشکلی با برنامه جدید ندارم ای کاش سازندگان این برنامه با اعتماد به نفس نام دیگری بر خود می گذاشتند و یا حتی با همین نام (چون به هر حال نام کامل برنامه آسمان شب، آسمان شب ، طبیعت فراموش شده بود) هویت خود را تعریف و آن را رشد می دادند تا شاید صدها بار برتر از آسمان شب فراموش شده ما شود. تمام مشکل من وصل کردن چیزهای بی ربط به هم است. این برنامه بسیار خوب است اما ربطی به برنامه خوب یا بد قبلی ندارد که خود را در ادامه آن بدانیم و تاریخ آن را برای خود تعریف کنیم.

در همه جای جهان برنامه های تلوزیونی ،سریال ها، فیلم های سینمایی و کتاب ها و باندهای موسیقی تهیه کننده و خالقانی دارند که هویت آن برنامه را شکل می دهند. به سریال لاست نگاه کنید. بیشتر از آنکه این سریال به نام کارگردان ها و یا نویسندگان هر اپیزودش شناخته شود به نام خالقانش جی جی آبرامز و دو همکار دیگرش شناخته می شود اگر روزی قرار شد دنباله ای بر این سریال ساخته شود باید نظر این خالقان (علاوه بر حقوق کمپانی ها و امثال آن ) جلب شود تا پارادایمی که برای آن مجوعه تعیین شده برای قسمت های بعدی حفظ شود و روح و هویت آن سریال باقی بماند. اگر من و یا هر کسی بخواهد داستانکی درباره بخشی از داستان جنگ های ستاره ای (Star Wars) بنویسم اشکالی ندارد اما تنها زمانی می توان این داستان را به عنوان بخشی از داستان اصلی منتشر کرد که بنیاد جرج لوکاس آن را تایید کند چون او خالق این دنیا است و او باید هویت داستان را حفظ کند کما اینکه تا کنون بیش از ۱۰۰ کتاب  از نویسنده های مختلف و با تایید لوکاس در ادامه جنگ های ستاره ای نوشته شده اند.

سیاوش صفاریان پور، خالق «آسمان شب، طبیعت فراموش شد ه است» او با کمک های فواد صفاریان پور و مشورت های بابک امین تفرشی این برنامه را آغاز کرد و در مرحله بعد گروهی از کارشناسان مانند محمد رضا نوروزی، محدثه عظیم لو، محسن ایرجی و بسیاری دیگر به او کمک کردند تا برنامه رشد کند، تغییر کند و باقی بماند. سیاوش صفاریان پور مسوول نیک و بد برنامه ای به نام آسمان شب است. اگر آن برنامه در جایی اشتباه داشته است که داشته است و به نظرم در یکی دو مورد اشتباهات اساسی مرتکب شد، پاسخگویش سیاوش است و اگر در جایی خوب بوده اعتبارش از آن او است. او و همکارانش هویتی ساختند که چهارچوب فکری و نظری اشان نشات می گرفت. آنها برای برنامه خود هویتی درست کردند که درست یا غلط به واسطه آن هویت بود که آسمان شب شناخته می شد.

تهیه کنندگان و سازندگان امروزی آسمان شب اعتبار و تاریخ ۱۰ ساله برنامه آسمان شب را از آن خود می دانند و خود را در ادامه آن راه می بینند، آیا حاضرند و می توانند پاسخگوی انتقادهای بسیاری باشند که به آن آسمان شب وارد بود؟ و آیا سیاوش صفاریان پور می تواند در موفقیت های آینده این گروه خود را مسوول و شریک بداند؟

نه ! شاید گفته شود به هر حال تهیه کننده ارشد این برنامه ها صدا و سیما است و آن سازمان تصمیم می گیرد که چه کند . این درست است و به همین دلیل نمی توان ایرادی به تصمیم بر پخش برنامه دیگری در باره نجوم و شبیه به قالب آسمان شب گرفت اما اخلاق حرفه ای و اصولا کار حرفه ای حکم می کند که برنامه سازان جدید که ساختارشان ربطی به آن داستان ندارد حداقل به جای اینکه بگویند پس از وقفه ای کوتاه دوباره پخش آسمان شب آغاز شده است، بگویند، با توجه به اتمام آسمان شب و استقبالی که مردم از آن برنامه داشتند برنامه جدیدی با همان سبک و سیاق و در رابطه با نجوم ساخته شده است . برنامه ای جدید با هویتی جدید.

تعجب من البته زمانی بیشتر شد که خبر را به این شکل در سایت مجله نجوم دیدم . بارها گفته ام و از جمله در یادداشتی که در شماره ۲۰۰ مجله نجوم نوشتم که اگر ماهنامه نجوم برتری و امتیازی بر دیگر نشریات دارد و یا می خواهد داشته باشد پایبندی به اصول ژورنالیستی و ژورنالیسم علمی است و باید باشد و من هیچ نسبتی بین این خبر و بدیهی ترین اصول خبر نویسی ژورنالیستی نمی بینم.

“قسمت اول از سری جدید برنامه آسمان شب،پس از وقفه ای کوتاه و به درخواست طرفداران این برنامه امشب دوشنبه ساعت ۲۴:۱۵ با آیتم هایی متنوع از شبکه ۴ سیما پخش خواهد شد.”

گذشته از اینکه ترکیب بندی این خبر اشتباه است (چطور قسمت اول سری جدید پس از وقفه ای کوتاه پخش می شود؟) اما با فرض درست خواندن آن که احتمالا اینگونه می شود: پس از وقفه ای کوتاه که در پخش برنامه آسمان شب رخ داد، به درخواست بینندگان، سری جدید آن ساخته شده و  قسمت اول آن در فلان تاریخ پخش می شود، آیا این خبر نشانی از واقعیت دارد؟ آیا این برنامه سری جدید برنامه آسمان شب قدیم است؟ در این صورت آیا نمی شد نظر خالق این برنامه را پرسید و در کنار خبر گذاشت؟

یادمان باشد که ما در مجله نجوم در ویژه نامه تلوزیون و نجوم، تاریخ این برنامه و هویت آن و تاریخ برنامه های علمی در ایران را مرور کرده بودیم و نمی توانیم بگوییم نمی دانستیم که آسمان شب جدید با قبلی فرق می کند یا مگر اصلا فرقی هم می کند؟ من نگران می شوم که شاید قول مساعد برای پوشش اخبار مجله باعث درج چین خبری شده باشد. که البته این موضوع هم نه بد است و نه اشکالی دارد فقط راهش این نیست.

من فکر می کنم نه تنها یک برنامه تلوزیونی که هر اثری که هر انسانی می سازد و برایش زحمت می کشد و آن را می پروراند دارای هویتی مستقل است. نمی توان این هویت را یک شبه از آن خود کرد. برنامه آسمان شبی که من می شناسم هویتی آمیخته با سیاوش صفاریان پور  و همه خوبی ها و بدی هایش دارد و آنچه در قسمت اول این برنامه جدید دیدم نه نشانی از آسمان شب داشت و نه نشانی از آن هویت و از آن طرز تفکر. شاید این برنامه جدید به برنامه ای بسیار موفق و بهتر تبدیل شود که امیدوارم اینگونه شود اما چه خوب و چه بد این آسمان شب نیست.

این برنامه جدید حتی اگر ۵۰ سال هم دوام بیاورد نمی تواند این ۱۰ سال گذشته را از آن خود بداند و سازمان صدا و سیما هم نمی تواند ۱۰ سال بعد مدعی برنامه ای ۲۰ ساله به نام آسمان شب شود.  آسمان شب برنامه ای بود که ۱۰ سال پخش شد و به دلایل مختلف به پایان رسید. برنامه دیگری حدود ۱ سال بعد آغاز شد که می تواند برای خود تاریخی بسازد.

این دو کاملا جدا و مستقل هستند و مطمئنان تاریخ هم این دو را در امتداد هم قرار نخواهد داد. هویت یک برنامه مانند هویت یک فرد و یا یک کشور است همانطور که همسایگان جنوبی ما نمی توانند با ساختن تیزرهای تبلیغاتی که ابن سینا و ابوریحان و .. را عرب معرفی می کنند برای خود هویت بسازند و تاریخ ما را از آن خود کنند برنامه های تلوزیونی هم نمی توانند هویت یکدیگر را وام بگیرند و خود را در امتداد هم معرفی کنند.

پس اگرچه امیدوارم برنامه جدید بهتر و موفق تر از آسمان شب ، طبیعت فراموش شده پیش رود اما متاسفم این برنامه آسمان شب نیست.

دیدگاهتان را بنویسید

*

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.