آخر هفته گذشته فرصت بی نظیری برای من بود که بتوانم دوباره احساس سبکی و شادی زندگی را دریابم. سفر کوتاه به اصفهان به دعوت انجمن نجوم دانشگاه صنعتی اصفهان که با میهمان نوازی بی نظیر ایشان همراه بود و بعد هم سفر به مشهد و حضور در جمعی که برایم ارزش فراوانی داشت و به زودی به ویژه در باره این سفر چند خطی می نویسم.
اما این اتفاقات خوش همراه بود با برگزاری روز نجوم در سال جاری بسیاری از گروه ها برنامه های متنوعی را در گوشه و کنار کشور برگزار کردند. .برخی از برنامه ها موفق بود و برخی شاید مطابق انتظار برگزار کنندگان و شرکت کنندگان نبوده باشد اما در این میان نکته ای بیش از گذشته خود را نشان داد و آن بسته نگاه داشتن دست شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران و عدم امکان اجرای ایفای وظایف محوله به این نهاد بود.
پیش از آنکه به این موضوع بپردازم یک تذکر را لازم می دانم
روز نجوم (یا بهتر بگوییم روز بهاره نجوم) یک رویداد بین المللی است. ایران در سال های اخیر مشارکت فعالانه ای در این زمینه داشته است اما این رویداد رویدادی نیست که ما -ایرانیان- بانی آن باشیم . بنابراین باید آن را مطابق استاندارد و اصول جهانی اش برگزار کنیم. امسال از سوی اتحادیه جهانی نجوم شنبه هفته گذشته به عنوان روز جهانی نجوم انتخاب شده بود . ما به طور سنتی و همچنین با تاکید بر تعریف رسمی ارایه شده از سوی لیگ جهانی نجوم ، که بر برگزاری این روز در تعطیلی آخر هفته تاکید دارد، این روز را یک روز پیش از روز جهانی نجوم برگزار می کنیم . امسال به دو دلیل برگزاری این روز به طور گسترده در ر وز جمعه هفته گذشته ممکن نبود یکی مصادف بودن این روز با ایام فاطمیه و دوم اینکه فاز ماه به حدی پایین بود که امکان نمایش آن برای مخاطبان به طور چشمگیری ممکن نبود. اما دیروز در عوض نه تقارنی با ایام سوگواری داشت و هم فاز ماه در شرایط بهتری بود و به همین دلیل طبیعی بود که بسیاری از گروه ها برگزاری این مناسبت را برای این روز برنامه ریزی کنند.
اما این دلیل خوبی برای تحریف تاریخ نیست. به اطلاعیه شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران در این باره توجه کنید :
«با توجه به تعریف انتخاب روز نجوم یعنی نزدیکترین روز تعطیل هفته به تربیع اول ماه قمری در بازه پانزدهم آوریل تا پانزدهم می هر سال و با درنظر گرفتن جمعه به عنوان روز تعطیل رسمی در کشور جمهوری اسلامی ایران شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران روز جمعه بیست و سوم اردیبهشت ماه ۱۳۹۰ را به عنوان روز نجوم و هفدهم الی بیست و سوم اردیبهشت سال جاری را به عنوان هفته نجوم در نظر گرفته است.»
به نظر من شاخه آماتوری نمی تواند روز جمعه ، ۲۳ اردیبهشت را روز نجوم اعلام کند. همانطور که قبل تر به دوستانم و به ویژه پژمان نوروزی و سیاوش صفاریان پور هم تاکید کردم، حتی اگر اتحادیه جهانی نجوم اشتباه اعلام کرده باشد ما باید پیرو آنها باشیم. شاخه می بایست رسما اعلام می کرد که روز جهانی نجوم امسال در ایران مطابق با جمعه ۱۶ اردیبهشت ماه است ولی به دلیل شرایط ماه و تقارن با ایام فاطمیه شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران توصیه می کند برگزاری این روز در ایران با یک هفته تعویق در تاریخ جمعه ۲۳ اردیبهشت ماه باشد.
به همین دلیل عدم اشاره به تاریخ دقیق روز نجوم کار شایسته ای نبود. به ویژه آنکه سال ها هم اعضا شاخه و هم دوستداران نجوم با تاکید بر ضرورت پیروی بر تاریخ های جهانی در مناسبت های بین المللی و عدم دخالت در تعریف آن ، حتی برای یک روز جابجایی مبارزه می کردند و توصیخ می دادند که به دلیل تعریف این روز و اشاره به تعطیلی آخر هفته روز جمعه به جای شنبه جشن گرفته شود تا مراسم دقیق مطابق تعریف و اهداف سامان دهندگان آن باشد .
اما نکته بسیار مهم تر و تاسف بار تر از این داستان انجمن نجوم ایران و روز نجوم است.
داستانی که وقتی به آن نگاه می کنم یاد جمله پدر اعتماد السلطنه در مجموعه قهوه تلخ می افتم که این بود آرمان های ما؟
امسال همانطور که در اخبار آمده بود (و البته در باره فهرست برنامه های منتشر شده هم داستان بسیار است کما اینکه حتی در خبر ارسالی برروی وب سیات شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران نامی از رصدخانه زعفرانیه که یکی از پایه گذارهای این برنامه بوده و هر سال هم این برنامه را اجرا می کند نیست) در تهران انجمن نجوم ایران – و نه شاخه آماتوری آن – برنامه ای را در مرکز علوم و ستاره شناسی تهران برگزار کرد. من این خبر را از طریق پیامکی دریافت کردم که فرستنده آن انجمن نجوم ایران بود و در انتها نیز به آدرس این وب سایت ارجاع داده شده بود. این در حالی است که این حرکت انجمن رسما زیر پا گذاشتن چند باره ساختار شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران است که از سوی خود انجمن به تصویب رسیده است.
این ساختار اکنون به طور عمومی منتشر شده است و می توان به آن استناد کرد:
در بخشی از تعریف این شاخه – و بار دیگر تاکید می کنم که این ساختار مصوب هیات مدیره انجمن نجوم ایران است که در جلسه خرداد ماه سال ۱۳۸۶ به ریاست دکتر قنبری به تصویب این هیات مدیره رسیده است – آمده است :«شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران، بخشی از انجمن نجوم ایران است که بر مبنای اهداف تعیین شده در این سند عهده دار وظایف این انجمن در حوزه نجوم آماتوری است»
در بخش اهداف و وظایف و در بند ۲:۶ و ۲:۷، به این موضوعات در ذیل سرفصل اهداف اشاره صریح شده است:«پیشنهاد ، برنامه ریزی و مدیریت مناسبت های ملی و بین المللی نجوم آماتوری» و «تلاش برای ارتقای سطح آگاهی های عمومی مردم در هر رده سنی ، از زیبایی های دانش نجوم و استفاده از ان به عنوان ابزاری فرهنگی در ارتقای سطح فرهنگ علمی و عمومی کشور»
اگر این دو بند نمی رساند که شاخه موظف برنامه ریزی و برگزاری و سامان دهی برنامه های روز نجوم است می توان به ضمیمه دوم این ساختار تحت عنوان و ظایف کمیته های ۱۰ گانه شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران ، مراجعه کرد و در زیر زیر بخش کمیته مناسبت ها دید که به صراحت از روز نجوم به عنوان یکی از مناسبت های اصلی که برگزاری آن بر عهده شاخه است یاد شده است.
البته شاید برخی از دوستان بگویند می توان نوع دیگری تفسیر از این مطالب هم ارایه داد که مثلا انجمن می تواند فراتر از این سند عمل کند اما به عنوان کسی که متن اولیه سند را نوشته و در مراحل بازنویسی، تدوین و تصویب نهایی آن حضور داشته می گویم نص این سند دقیقا به این معنی است که انجمن نجوم ایران در موضوعی مانند روز جهانی نجوم از خود سلب مسولیت و آن را به شاخه محول کرده است و خود نمی تواند راسا و بدون اطلاع و خارج از مجرای شاخه آماتوری اش در این زمینه فعالیت داشته باشد.
سوال و تاسف بزرگ من در این است که چطور در این شرایط انجمن نجوم راسا اقدام به برگزاری مراسم می کند؟
با توجه به خروجم از شاخه فرض می کنم از برنامه ریزی های دوستان در شاخه برای این روز بی اطلاع هستم اما سال گذشته خود من مسوول هماهنگی روز نجوم بودم و سال های قبل تر نیز روند را می دانستم . متاسفانه دفتر انجمن نجوم ایران هر روز خود را بیشتر در مقابل شاخه خود قرار می دهد. تعریف مستقل برنامه از سوی دفتر انجمن در حالیکه شاخه برنامه دیگری را طراحی کرده است سنت جدیدی است که دو ۳ سالی است بروز کرده و باعث اختلاف های جدی هم شده است. کما اینکه سال گذشته و در خصوص برنامه ای که قرار بود در حسینه ارشاد برگزار شود این اتفاق افتاد و من به عنوان برگزاری این روز رسما اعلام کردم که چنین برنامه ای به نام انجمن نجوم ایران را به رسمیت نمی شناسم .
البته این انجمن نیست که در برابر شاخه آماتوری اش صف آرایی می کند. دوستان هیات مدیره انجمن افراد برجسته و دلسوزی هستند که البته دغدغه های فکری متنوع و متعدد ایشان فرصت کمی برای تمرکز بر برنامه های آماتوری باقی می گذارد و اصلا یکی از دلایل تاسیس شاخه آماتوری همین بود اما دفتر انجمن نجوم ایران و کسانی که این دفتر را اداره می کنند متاسفانه با جدیت در مقابل کارهای شاخه ایستاده اند.
همانطور که در مطلب مربوط به استعفایم نوشتم این روند زشت و ناشایست دفتر انجمن متاسفانه از سوی مدیران انجمن نیز مورد توبیخ قرار نگرفته است و نمونه آن را می توان در پاسخ نامه دکتر قنبری به استعلام شاخه از ایشان بررسی کرد.
حال سوال این است که وقتی تصمیمات گروهی از بهترین ، با تجربه ترین و فعال ترین افراد در حوزه نجوم آماتوری و تلاش های آنها با همه سابقه فعالیت منطقه ای ، ملی و بین المللی اشان باید از فیلتر سلیقه شخصی فردی خارج از دنیای نجوم آماتوری و حرفه ای که قرار بوده است مدیر داخلی انجمن نجوم ایران باشد عبور کند، وقتی برنامه ریزی های شاخه حتی پیش از مواجهه با مشکلات بیرونی موجود، در داخل دفتر با چالش مواجه می شود و حتی به شاخه اعلام می شود اگر فلان کس در جلسه شما باشد اجازه ندارید در دفتر انجمن جلسه داشته باشید ( و این تصمیم نه تصمیم هیات مدیره که سلیقه شخصی دفتر دار انجمن است) آیا می توان به انجمن و دلسوزی اش برای جامعه نجوم آماتوری امید داشت؟ افرادی که اکنون در شاخه هستند هنوز هم بهترین افراد جامعه نجوم آماتوری کشور به شمار می روند . دلسوزانی که فریاد خیر خواهی اشان و تلاش های بی مزد و منتشان با بد خواهی و کینه توزی فردی، عقیم می ماند.
چطور ممکن است در نهادی حرفه ای مانند انجمن نجو م ایران کسی به خود اجازه دهد از طرف دیگران برای خود گزارش نویسی کند و به نام شاخه یا انجمن منتشر کند؟
در این سند که بدون اطلاع اعضا شاخه آماده و منتشر شده و علی رغم اعتراض های مکرر اعضا شاخه هنوز اصلاح هم نشده علاوه بر اینکه دهها فعالیت از قلم افتاده چندین نمونه بی ربط به نام شاخه منتشر شده است برای مثال انتشار ویژه نامه سال جهانی نجوم از سوی روزنامه جام جم جزو این فعالیت ها آمده است در حالیکه آن فعالیت به طور خاص از سوی موسسه فرهنگی احتماعی جام جم پیشنهاد و به سردبیری من و همکاری محمد جواد ترابی و آیرین شیوایی آماده و منتشر شده بود .
نمونه های دیگری از این موضوع نیز وجود دارد که باید از آن گذشت اما در این بین چیزی جز تاسف برای ما باقی نمی ماند . شهاب صقری حق دارد در سرمقاله این شماره نجوم از شاخه با عنوان شاخه شکسته یاد کند و منتشر رویش جوانه های تازه ای باشد اما افسوس من بیشتر برای تخریب سرمایه های مان است
وقتی به فردی اداری که قرار نبود نقشی در تصمیم گیری داشته بشد چنی قدرتی تفویض می شود که می تواند تصمیم و اراده جمع قانونی و مصوب خود انجمن که موجه ترین چهره های فعال کشور هستند را در هم بشکند ، بدیهی است که چنین روزگاری دامن انجمن را بگیرد. اما من برای انجمن ناراحت نیستم آنها اگر می دانند که چقدر ضرر می کنند و اگر از این وضع ناراحت بودند حتما برخوردی می کردند یا حرکتی انجام می دادند ( نه اینکه اعضا شاخه را بیش از ۷ ماه در انتظار پیگیری یک جلسه نیم ساعته بگذارند) آنها خود صلاح مملکتشان را بهتر می دانند . من نگران اعضا شاخه هستم وقتی می بینیم با چه انرژی و چه تلاشی سعی می کنند کاری را به پیش ببرند که اگر بی خردی های دفتر انجمن نبود می توانست به شکوفایی نجوم در این کشور کمک کند و من نگران آرمان های شاخه هستم.
بخشی از آن در سند ساختار شاخه مکتوب شده است. قرار بود شاخه پناهی باشد برای نجوم آماتوری کشور، قرار بود شاخه بتواند افق های آینده را طراحی و اجرا کند، قرار بود شاخه به شکل گیری و ادامه حیات نهادهای نجوم آماتوری کشور کمک کند، پشتیبانی آموزشی از افراد و گروه ها را به عهده بگیرد، قرار بود راه های نو را در پیش پای ستاره شناسی آماتوری ما قرار دهد و قرار بود درهای جهان علم گرا را به سوی علاقمندان ستاره شناسی کشور باز کند و …
و در نهایت ما می مانیم و تاسف ار فرصت های از کف رفته و این بار نمی توانیم انگشت اتهام به کسان دیگر و نهادهای دیگر اشاره کنیم که خود کرده را تدبیر نیست.