ایران رسماً در آستانه قرن تازه قرار دارد. ایران بهزودی وارد قرن ۱۵ خورشیدی خواهد شد و این تغییری نمادین و مهم است.
توسعه ایران با استانداردها و مفاهیم رایج آن بهطور طبیعی به هزار و یک دلیل در آغازین سالها قرن تازه تحقق نخواهد یافت اما اگر از درسهایی که گرفته یا نگرفتهایم غفلت کنیم به همین سرعت قرن تازه نیز به انتها میرسد و ما هنوز به دنبال اختراع دوباره چرخ خواهیم ماند.
ترویج علم در ایران به این دلیل که نهتنها زیربنایی برای توسعه علمی و ضرورتی در توسعه پایدار است، به دلیل اهمیتی که درد افزایش سواد عمومی و عملگرایانه مردم دارد و آنها را توانا میکند تا بتوانند به شکل انتقادی به مسائل مختلف نگاه کرده و به دنبال پاسخهایی برای آنها بگردند اهمیتی حیاتی دارد. در عصری که صحبت از دوران فراسوی حقیقت میشود و مردم باید در برابر سیل خبرهای دروغین و بازار شبهعلم و خرافه مجهز باشند تا بتوانند تصمیماتی به صلاح واقعی خود بگیرند، ترویج علم و ایدههای علمی نیازی مهمتر از هرزمانی برای ما است. نگاهی به چندین و چند سال کار ترویجی در جامعه ایران و برنامههایی که امروز به نام آن صورت میگیرد نکاتی را به ذهن میآورد که شاید رعایت آنها اندکی از چالشهای راه آینده کم کند.
برخی داستان های مرتبط:
* چرایی ترویج علم در جامعه
* ترویج علم در رادیو راز
* علم و شبه علم: به بهانه هفته ترویج علم
- ضرورت آسیبشناسی آنچه کردهایم و از آن مهمتر مستندسازی تجربههایی که در سالهای دور و نزدیک در کشور انجامشده است: بسیاری از مشکلاتی که امروز در مقابل مسیر مروجان علم و ترویج علم قرار دارد، در گذشته در مقابل گروههای دیگر وجود داشته و برای برخی از آنها راهحلهایی پیداشده است که امروز فراموششدهاند. مستندسازی و نگاه انتقادی به آنچه کردهایم و میکنیم، راه را بر تکرار خطاهای گذشته میبندد.
- تعیین هدف زماندار و قابلسنجش: ما تنها زمانی میتوانیم موفقیت یا شکست پروژهای را اندازه بگیریم که هدفی مشخص، مدتدار و دارای قابلیت سنجش برای آن تعریف کرده باشیم. در غیر این صورت هر کاری که بکنیم، حتی اگر درجا زدن در جای خود باشد را میتوانیم نشانی از موفقیت ذکر کنیم. بهعبارتدیگر تیری را در تاریکی و بیهدف رها کرده و هر جا که بر زمین نشست به دو ر آن دایره هدف را خواهیم کشید.
- توجه به شهوت شهرت: یکی از آفتهای شبکههای اجتماعی تشدید شهوت شهرت است و یکی از مواردی که میتواند زمینهای برای بروز آن فراهم آورد حوزه علم و ترویج علم است. پدیده ستارههای دنیای مجازی علم یا چیزی که گاهی از آن به سلبریتی های علمی نامبرده میشود با نقدها و خطرات فراوانی همراه است. مراقب باید باشیم ترویج علم را راه سیراب کردن شهوت شهرت قرار ندهیم و ندهند. علم وابسته از افراد و وابسته از شخصیتها بهپیش میرود و اعتبار از افراد نمیگیرد.
- شکاف دیجیتال: نسل تازه مروجان علم در ایران بهدرستی بر اهمیت شبکههای مجازی و فضای آنلاین تأکیددارند. آنها بخش عمدهای از برنامهها و اهداف خود را برمبنای ابزارهای ارتباطی آنلاین از شبکههای مجازی گرفته تا پروژههای دیگر آنلاین برنامهریزی و اجرا میکنند. درعینحال باید مراقب شکاف دیجیتال بود. مخاطبان بالفعل و بالقوه ترویج علم ایران الزاماً ساکنان دنیای دیجیتال نیستند بسیاری از آنها به دلیل زیرساختها و برخی به دلیل عدم تمایل یا اولویت استفاده دسترسی مؤثر به این فضا ندارند. این گروه مهمی از مخاطبان ترویج علم است که اگر نادیده گرفته شود میتواند اثرات منفی زیادی داشته باشد
- به زبان آدمیزاد: باید مخاطبانمان را بشناسیم. بر وسوسه عجیبوغریب و سخت گفتن، استفاده بیدلیل از کلمات انگلیسی یا ادبیاتی که تنها قرار است به رخ کشیدن توانایی ما بر زبان باشد بپرهیزیم بدانیم برای چه کسی حرف میزنیم و عمل میکنیم و مواظب باشیم مخاطب را درست تشخیص داده و برای او و مناسب او محتوا آماده کنیم.
یه مشکل اساسی وجود داره و اون اینه که نحوه ی آموزش در مدارس خصوصا سالهای اول تحصیل طوری نیست که دانش آموز به علم علاقه مند بشه. متاسفانه کاری میکنن که ذهن و افکار دانش آموزان پراکنده میشه. اول از همه باید این آموزش ابتدایی تو کشور ما درست شه. تا ذهن هایی برای جذب دانش و واقعیت های علمی وجود نداشته باشه ترویج علم هم کم اثر میشه.
آقای ناظمی یه شوخی باهاتون بکنم. رفتین بلاد کفار کم کم دارین زبان مادری رو فراموش میکنین :)) نوشتین ” علم وابسته از افراد و وابسته از شخصیتها بهپیش میرود و اعتبار از افراد نمیگیرد. “
صحبت از ترویج علم شد، گفتم شاید بد نباشد اشاره ای شود به پلتفرم عظیم یوتیوب! الانه که این یادداشت را می نویسم، هنوز از تاریخی که تعداد کانال های یوتیوب با دست کم ۱۰۰ هزار عضو، از تعداد ۱۰۰ هزار کانال عبور کرده، زمان زیادی نمی گذرد! و در میان انبوه عناوین، کانال های بسیاری مرتبط با ترویج علم نیز وجود دارند که شاید بسیاری از هموطنان علاقمند به علم و دانش، حتی با وجود آشنایی با زبان انگلیسی، از وجود این کانال ها بی اطلاع باشند. البته جناب ناظمی نیز کانال خودشان را دارند که ظاهرا به دلایلی آپدیت نمی کنند. به نظرم بد نیست اگر تعدادی از کانال های به نظر مفیدتر را جهت آشنایی در اینجا معرفی کنم:
اگر به دنبال مطالب و اخبار مرتبط با نجوم و ستاره شناسی هستید، کانال های Deep Astronomy و Fraser Cain را از دست ندهید، تونی دارنل در دیپ استرونومی دورهمی های مجازی متنوعی با منجمان و متخصصان و محققان برگذار می کند که بسیار جذاب است. در صورتی که مایلید موضوعات مرتبط با نجوم و ستاره شناسی و اختر فیزیک را در قالب ارائه سمیناری و از زبان خود محققان بشنوید کانال های CfA Colloquium و Hubble Space Telescope انتخاب های شایسته ای هستند. کانال فوق العاده PBS Space Time را می توان به عنوان یک انتخاب برتر برای عاشقان فیزیک مطرح کرد، پس از آن Paul M. Sutter را داریم. برای آنان که به دنبال ردپای فیزیک و علم در زندگی روزمره هستند، Veritasium و Physics Girl انتخاب های شایسته ای به شمار می روند. minutephysics با ارائه های کارتونی و انیمیشنی منحصر به فردش حتما جالب توجه خواهد بود. اگر به دنبال تماشای نشست های دورهمی فیزیکدانان هستید، چه چیز بهتر از نشست هایی که برایان گرین در قالب World Science Festival میزبانی می کند؟ ارائه های مرتبط با فیزیک به زبان ساده و همه فهم در The Royal Institution ارزش توجه دارد و کانال Perimeter Institute for Theoretical Physics برای آنان که می خواهند عمیقتر شوند و کانال Institute for Advanced Study برای حرفه ای تر ها، انتظار فیزیک دوستان را می کشد! اطمینان دارم کانال های ۳Blue1Brown و Numberphile و PBS Infinite Series رای دوست داران ریاضی، فوق العاده جذاب خواهد بود!
از نجوم و فیزیک و ریاضی که بگذریم، بهترین نمونه ای که برای عاشقان هوافضا سراغ دارم، کانال Scott Manley است که خوشبختانه این روزها با سرعت خوبی به روز می شود. برای دوست داران علم در قالب کاربرد و فناوری، می توان Cody’sLab و Applied Science و Tech Ingredients را معرفی کرد. به جرات می توان ادعا کرد کانال Thunderf00t در حال حاضر شناخته شده ترین کانال یوتیوب در زمینه مبارزه با شبه علم و افشای برخی شیادی ها در حوزه فناوری است.
و البته از هر چه بگدریم، از علمی تخیلی، به ویژه نوع هارد سای فای آن نمی توان بی اعتنا عبور کرد! در این زمینه Isaac Arthur و John Michael Godier بهترین هایی هستند که سراغ دارم.