نتایج اولیه از سومین واکسن کوید-۱۹ منتشر شده است. معنی آنچه درباره واکسن کوید-۱۹ اکسفورد/استرازنکا منتشر شده چیست؟
روز دوشنبه این هفته، شرکت استرازنکا که با همکاری دانشگاه آکسفورد در حال پژوهش برای تولید واکسن کوید-۱۹ است اعلام کرد تحلیل نخستین داده‌های فاز سوم آزمایش بالینی که بر روی داوطلبان در انگلستان و برزیل صورت گرفته است، نشان می‌دهد که این واکسن احتمال ابتلای به همراه بروز نشانگان کوید-۱۹ را به‌طور متوسط ۷۰٫۴% کاهش می‌دهد.
اگرچه عدد متوسط ایمنی اعلام‌شده از اعداد اعلام‌شده توسط شرکت‌های فایزر / بیونتک و مدرنا که حدود ۹۰% اعلام‌شده بود پایین‌تر است اما به دلایل مختلف ازجمله هزینه کمتر تولید و انتقال ساده‌تر ممکن است این واکسن یکی از اصلی‌ترین ابزارهای مهار همه‌گیری باشد.
برخلاف دو واکسن پیشین که با استفاده از فناوری mRNA طراحی و ساخته‌شده بودند واکسن استرازنکا بر اساس فناوری استفاده از ناقل ویروسی (Viral Vector) ساخته‌شده است. به گفته سارا گیلبرت یکی از محققان پروژه ساخت واکسن، این نتایج قدم دیگری در مسیر پایان دادن به همه‌گیری است و ما را قدمی دیگر به پایان این بحران نزدیک می‌کند.
نتایج اولیه تحلیل داده‌های فاز سوم آزمون بالینی این واکسن نشان می‌دهد که از مجموع ۱۱۳۶۳ شرکت‌کننده موردبررسی تنها ۱۳۱ نفر به کوید-۱۹ مبتلا شده‌اند و هیچ‌یک از کسانی که این واکسن را دریافت کرده بودند و مبتلا به کوید شدند، نیازی به بستری شدن پیدا نکرده و در آن‌ها نشانی از بروز عوارض شدید بیماری مشاهده نشده است.
عدد اعلام‌شده در این تحقیق مبنی بر میزان کارایی واکسن ممکن است کمی گیج‌کننده و غیردقیق باشد و دلیل آن‌هم این است که این عدد به میانگین کارآمدی دو روش (رژیم) تزریق واکسن مربوط است.
محققان این پروژه دو روش تزریق واکسن را برای شرکت‌کنندگان پیش گرفتند.
در روش نخست ابتدا نیم دُز واکسن به افراد تزریق‌شده و سپس یک ماه بعد یک دُز کامل به آن‌ها تزریق‌شده است. در این مرحله نتایج بررسی روی ۲۷۴۱ نفر از کسانی که به این روش واکسن را دریافت کرده‌اند بررسی‌شده است و میزان موفقیت واکسن در بین آن‌ها ۹۰% بوده است.
در روش دوم تزریق واکسن، به افراد و در فاصله یک ماه دو دُز کامل تزریق شده است. در بین این گروه (که نتایج بررسی روی ۸۸۹ نفر آن‌ها منتشر شده است) میزان کارآمدی واکسن ۶۲% بوده است.
تعداد افرادی که در رژیم دریافت واکسن اول حضور داشتند هنوز به‌اندازه‌ای نیست که بتوان نتیجه قطعی مبتنی بر مؤثرتر بودن آن گرفت.
نتیجه نهایی بر اساس میانگین کارآمدی واکسن میان این دو روش بیان‌شده است که حدود ۷۰% بر اساس مجموع (۱۱۶۳۶ نفر در کل) بوده است.
نکته مهمی که درباره این واکسن می‌دانیم این است که ایمنی اولیه در بدن دو هفته پس از دریافت دومین دُز واکسن ایجادشده است.
باوجودی که جمعیت بررسی میان دو رژیم دریافت واکسن یکسان نبوده است اما مسئولان پروژه به وب‌سایت STAT News اعلام کرده است شواهد کافی وجود دارد که کارآمدی رژیم اول را تائید کند و به همین دلیل از سایر شرکای خود برای آزمایش بالینی فاز ۳ خواسته‌شده است تا اضافه کردن این رژیم را در ادامه آزمایش‌های فاز سوم در نظر بگیرند.
اگر این ادعا درست باشد سؤال مهمی پیش می‌آید و آن این است که چرا دُز پایین‌تری از واکسن می‌تواند ایمنی بیشتری ایجاد کند؟ البته هنوز تا رسیدن به داده‌هایی که فرض این سؤال را تائید کند فاصله داریم اما در صورت تائید به گفته دکتر آنتونی فاوچی، رئیس موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی ایالات‌متحده، این سؤالی خواهد بود که مدت‌های طولانی دانشمند را به خود مشغول نگاه خواهد داشت.
همچنین در صورت تائید این نتایج نگرانی‌های مبنی بر استفاده از تزریق دو دُز واکسن تولیدشده از روش ناقل ویروسی برطرف می‌شود.
این واکسن که به نام AZD122 شناخته می‌شود با استفاده از روش Viral Vector ساخته‌شده است. در این روش ویروسی از خانواده آدنو ویروس (Adenovirus) که از طبقه ویروس‌های متوسط اندازه است، به‌عنوان ناقل استفاده‌شده است. محققان این ویروس را ویرایش ژنتیکی کرده‌اند و بخشی از مشخصه‌های ویروس SARS-CoV-2 را به آن وارد کرده‌اند. بدین ترتیب این ویروس پس از ورود به بدن باعث می‌شود تا سیستم دفاعی بدن بر اساس ویژگی ژنتیکی افزوده‌شده به این ویروس، پادتن‌های موردنیاز را تولید کرده و در برابر حمله احتمالی آینده ویروس اصلی آماده باشد. تغییر ژنتیکی صورت گرفته روی این ویروس، باهدف آشنا و حساس کردن سیستم دفاعی بدن با پروتئین‌های شاخک‌های ویروس SARS-CoV-2 است که این ویروس برای اتصال و ورود به سلول‌های بدن استفاده می‌کند.
اکنون در انتهای تونل تاریک و سخت همه‌گیری پرچم‌های پیش‌قراوالان نیروی کمکی واکسن‌ها به چشم می‌آیند. اکنون مهمترین زمان برای آن است که بر روش‌های شناخته شده خود در مبارزه با کوید-۱۹ تاکید بیشتری کنیم و سپر دفاعی خود را زمین نگذاریم. تثلیث شستن دست و صورت با صابون، فاصله گذاری اجتماعی و ماسک هنوز هم باید با حداکثر توان مورد استفاده قرار گیرد تا بتوانیم از تاریکی زمستانی سخت گذر کنیم.
برخی از کارشناسان نگران بودند ه اگر واکسنی که به این روش ساخته می‌شود نیاز به دو تزریق داشته باشد که در ابتدا سیستم دفاعی بدن را تحریک کرده و سپس آن را تقویت کند، ممکن است سیستم دفاعی بدن با شناسایی ویروس حامل مانع از تولید پادتن‌های موردنظر شود. همین نگرانی اکنون ممکن است توضیح‌دهنده دلیل کارآمدی احتمالی رژیم یک ونیم دُز باشد. به این معنی که دُز اولیه کمتر سیستم ایمنی را تحریک می‌کند به‌طوری‌که سلول‌های T (یا لنفوسیت تی که از انواع سلول‌های دستگاه ایمنی بدن به شمار می‌روند) را تولید کنند اما نه آن‌قدر شدید که آنتی‌بادی‌هایی را تولید کند که جلوی پاسخگویی به تزریق دوم را بگیرد.
داده‌های بیشتر تعیین خواهد کرد که چقدر روش و رژیم تزریق اول مؤثر بوده است. اما اگر نتیجه نهایی نشان دهد که این واکسن درنهایت کارآمدی ۷۰درصدی دارد ممکن است بسیاری از مراکز تصمیم گیر با تصمیم سختی مواجه شوند.
سؤالی که آن‌ها باید پاسخ دهند که چرا باید این واکسن را میان مردم توزیع کنند وقتی دو واکسن با کارایی ۹۰% موجود است؟ چگونه باید اولویت‌بندی کرد که چه کسانی کدام نوع واکسن را دریافت کنند؟ به همین دلی حتی برخی از ناظران پیش‌بینی کرده‌اند که ممکن است این واکسن اگر نتایج نهایی در همین رده باقی بماند رد کشورهایی مانند ایالات‌متحده مجوز دریافت نکنند.
دانشمندان آکسفورد وعده داده‌اند که نتایج نهایی مبتنی بر داده‌های کامل را در ژورنال های علمی منتشر کنند و این نتایج می‌تواند آینده این واکسن را تعیین کند.
البته برخی دیگر از کارشناسان واکنش مثبت‌تری نسبت به این واکسن نشان داده‌اند. آن‌ها معتقدند حتی با حفظ نتایج فعلی، این واکسن می‌تواند با توجه به هزینه کمتر تولید و انتقال ساده‌تر، به عاملی مؤثر برای کشورهای دارای درآمد یا بنیه اقتصادی کمتر بدل شود و به یکی از مؤلفه‌های چندگانه سیاست واکسیناسیون جهانی بدل شود.
هنوز نمی‌دانیم ایمنی ایجادشده در بدن افراد بعد از واکسیناسیون تا چه مدتی باقی خواهد ماند و آیا این واکسن می‌تواند جلوی انتقال ویروس از افراد فاقد نشانگان به دیگران را بگیرد یا نه.
نتایج تحقیقات فاز سوم این واکسن در ایالات‌متحده با تأخیر منتشر خواهد شد و دلیل آن‌هم به موردی از ظهور یک بیماری عصب‌شناختی نادر در یکی از شرکت‌کنندگان این طرح در ایالات‌متحده بازمی‌گشت که منجر به توقف موقت آزمون بالینی در این کشور شد. این آزمایش‌ها پس از تائید FDA در ماه اکتبر از سر گرفته شد.
این شرکت اعلام کرده است که در کشورهایی که مکان صدور مجوز اضطراری را دارند برای دریافت مجوز اضطراری این واکسن اقدام خواهد کرد و همچنین با سازمان بهداشت جهانی برای دریافت مجوز لازم برای توزیع واکسن از طریق این نهاد در کشورهای کم‌درآمد مذاکره خواهد کرد.
یکی از نقاط قوت این واکسن امکان ذخیره و نقل‌وانتقال آن در یخچال‌های رایج است. واکسن شرکت مدرنا برای ذخیره‌سازی نیاز به ذخیره شدن در دمای منفی ۲۰ درجه سانتی گراد دارد و واکسن فایزر را باید رد دمای منفی ۷۰ درجه سانتی گراد نگاه داشت.
انتظار می‌رود به‌زودی نتایج اولیه مربوط به واکسن‌های پروژه جانسون و جانسون و همچنین Novavax نیز منتشر شود.
درحالی‌که حدود یک سال از شناسایی ویروس SARS-CoV-2 گذشته است تاکنون سه واکسن نتایج امیدوارکننده خود را منتشر کرده و در آستانه اخذ مجوز هستند و ۱۰ واکسن دیگر (درمجموع ۱۳ واکسن) در حال سپری کردن فاز سوم هستند. برای اینکه اهمیت علمی این رویداد را از یاد نبریم بد نیست به یاد داشته باشیم فاصله میان شناسایی ویروس و رسیدن واکسن به مرحله تائید برای فلج اطفال حدود ۲۰ سال، برای سرخک حدود ۹ سال و برای ابولا حدود ۴ سال طول کشید.
اکنون در انتهای تونل تاریک و سخت همه‌گیری پرچم‌های پیش‌قراوالان نیروی کمکی واکسن‌ها به چشم می‌آیند. اکنون مهمترین زمان برای آن است که بر روش‌های شناخته شده خود در مبارزه با کوید-۱۹ تاکید بیشتری کنیم و سپر دفاعی خود را زمین نگذاریم. تثلیث شستن دست و صورت با صابون، فاصله گذاری اجتماعی و ماسک هنوز هم باید با حداکثر توان مورد استفاده قرار گیرد تا بتوانیم از تاریکی زمستانی سخت گذر کنیم.
