در روزهای اخیر خبر بسیار مهمی در مراکز اطلاع رسانی نجومی منتشر شد که شاید با اندکی اغماض بتوان آن را رویدادی ویژه قلمداد کرد . خبررسید که گروهی از اخترشناسان موفق شده اند با کمک یک تلسکوپ ۴ اینچ که در رده تلسکوپهای کوچک آماتوری به حساب می آید سیاره ای فراخورشیدی را کشف کنند.

برای کشف این سیاره این اخترشناسان توانسته اند از نورسنجهای ویژه استفاده کندد که به ابزارهای کوچک نیز امکان بررسی تغییرات نوری در حد صدم درخشش کل یک ستاره را می دهد و با این ترتیب با کمک متد ترانزیت سیاره های فراخورشیدی نخستین سیاره را با این روش به دام انداخته اند. این کار در واقع باز کردن عرصه جدیدی در خصوص استفاده از ابزراهای کوچک در اخترشناسی است . چندی ژیش نیز یک اخترشناس آماتور آمریکایی به نام مک نیل توانست با ابزاری  در اندازه های حدود ۴ اینچ یک سحابی را در صورت فلکی جبار کشف کند که بهنام خود او سحابی مک نیل نامگذاری شده است و این کشف نه به خاطر قدرت ابزار مک نیل که به خاطر اشنایی او با آن ناحیه از آسمان به وقوع پیوسته بود.

علت این که به این دو خبر اشاره کردم شیوع موج جدیدی در نجوم آماتوری ایران است که شاید بتوان نام بحران دهانه را بر آن نهاد . اگر تا چندی ژیش داشتن یک دوربین دوچشمی ۲۰ در ۶۰ ایده آلی برای خیلی از اخترشناسان به شمار می رفت و داشتن یک تلسکوژ کوچک در ابعاد ۴ اینچ موجب غبطه خوردن سایرین می شد و تعداد ابزارهای با قطر دهانه بیش از ۵ اینچ از تعداد انگشتان یک دست هم کمتر بود اینک شاهد رشد چشمگیر ابزارهایی هستیم که دارای قطر دهانه بالا هستند . این موج جدید دلایل بسیاری دارد یکی بیشتر شدن علاقه مردم نسبت به نجوم و از آ» مهمتر در اختیار قرار گرفتن اده تر ابزارهای اپتیکی و رقابتی شدن بازار این محصولات .

اگر تا چندی پیش یک یا دو مرکز بودند که باید برای خرید تلسکوپ به آنجا مراجعه می کردیم اینک مراز فراوانی در شهر وجود دارند که تلسکوپهای ابعاد بالا را در اختیار علاقمندان قرار میدهند (مراکزی نظیر فروشگاه آسمان شب و IDSS )  تا اینجای ماجرا به خودی خود بد نیست و شاید مایه خوشحالی هم باشد اما نکته نگران کننده در کاربران این تلسکوها است .

برخلاف انتظار که باید منجمان با سابقه تر ابزارهای خود را ارتقا دهند و دامنه کارهای خود را افزایش دهند شاهد رشد تلسکوهای بزرگ نزد دانش جویانی هستیم که تازه وارد عرصه نجوم آماتوری شده اند و در حالی نسبت به خرید تلسکوهای کوچک و بزرگ اقدام می کنند که هنوز به درستی صورتهای فلکی را نمی شناسند !

این مساله به شکل جدی می تواند آینده نجوم آماتوری ما را تهدید کند . فردی که هنوز آشنیی کافی با آسمان راندارد و هنوز بسیاری از اجرام درخشان آسمان راندیده و با پرسه زدن در آسمان با محل دقیق اجرام آشنا نشده استناگهان ابزاری مانند یک تلسکوپ ۸ اینچ را مقابل خود می بیند شاید نیم نگاهی به ماه و مشتری و زحل در ابتدای کا راو را مجذوب کند اما بعد چه ؟ چون آشنایی با آسمان ندارد نمیتواند هزاران جرم زیبای آسمانی رابیابد و نوعی سرخوردگی و بی حاصلی او را فرامی گیرد . شاید هم به سراغ انتخاب راحت تری رود و مثلا تلسکوپ خود را به یک سیستم Auto Star ‌مجهز کند تا زحمت پیدا کردن اجرام نیز برعهده تلسکوپ باشد .

این اتفاق برای کسی که در آغاز راه آشنایی با آسمان است می تواند فاجعه بار باشد و در بهترین شرایط باعث ناکارامدی افرادی شود که می توان انتظار داشت از انها رصدگران قابلی ساخته شود.

به نظر می رسد توجیهاتی نظیر مسایل اقتصادی و امثال آن نیز در این باره قابل قبول نباشد و شاید بهتر باشد ما نیز اجازه دهیم دانش اموزانمان روند طبیعی را که خود طی کردیم و در جهان هم مرسوم است طی کنند. واقعا بهتر نیست به دانش آموزان مبتدی توصیه اکید کنیم کار خود را با دوربینهای دوچشمی آغاز کنند تا با شناسایی آسمان بدانند که قراراست با تلسکوپ به دنبال چه باشند و بتوانند خودشان راه خود را در آسمان پیدا کنند؟

معروف است که تمام لذت ریاضیات به زمانی است که پس از ساعتها و روزها کار سخت ذهنی موفق می شوید مساله ای را خودتان حل کنید . شاید به طور مشابه لت بخش ترین زمان برای یک منجم اماتور زمانی است که پس از شبها تلاش موفق می شودیک کهکشان یا یک سحابی کم نور را به دام بیاندازد و از آن پس مهارتش را دایما افزایش دهد.

ما تا کنون از کمبود امکانات ضربه بسیار خوده ایم و باید کاری کرد که این بار از سوی دیگر پشت بام نیفتیم و امکانات زیاد به ما ضربه نزد

مک نیل اگر توانست ان سحابی را پیدا کند تنها به این دلیل بود که سالها هر شب به منطقه خاصی از آسمان چشم دوخته بود و آن ناحیه را همچون کف دست خویش می شناخت . فرض کنید یکی از این دانش اموزان ما باابزار بزرگ خود شبی به طوراتفاقی دنباله دار جدید یا ابرنواختری را در میدان دید خود ببیند . آیا هرگز متوجه خواهد شد که آنجانباید چنین چیزی وجود داشته باشد و خواهد دانست که پدیده ای تازه را یافته است؟