در طی ۲۴ ساعت گذشته بار دیگر خبرهای مربوط به سویه‌ای تازه از ویروس سارز کوو-۲ یا SARS-CoV-2 که عامل بروز بیماری کووید- ۱۹ است توجه بخش بزرگی از مردم را به خود جلب کرده است و سوال‌های زیادی را مطرح کرده است.
در ادامه به تعدادی از این سوالات بر اساس داده‌های موجود پاسخ داده شده است.
به روز رسانی سوم (۱۶:۳۰ وقت شرقی کانادا – ۲۷ نوامبر)
در طی بیست و چهار ساعت گذشته شبکه حامیان جنبش ضد واکسن به طور گسترده ای به تبلیغ و انتشار این پیام مشغول لودند که دلیل بروز این جهش ها و از جمله سویه اومیکرون واکسیناسیون است. ادعای این افراد این است که به دلیل واکسیناسیون گسترده ویروس برای بقا جهش هایی در خود ایجاد کرده و از دست ایمنی ایجاد شده فرار می کند و هر بار هم شدید تر می شود.
این استدلال بارها پاسخ داده شده است و بنیان علمی ندارد. و شاید این نکات درباره آن کمی روشنگر باشد:
۱- ویروس در هر باری که در بدن میزبان وارد شده و وارد سلول های او می شود با وارد کردن مواد زنتیکی خود به درون سلول و فریب دستگاه تکثیر سلولی، مواد خود را بازتولید می کند و تکثیر می شود.
۲- هر بار که ماشین سلولی تکثیر عمل می کند ممکن است خطاهایی در کپی کردن رشته ژنتیکی تعیین کننده ویروس یا هر موجود دیگری ایجاد کند. این خطاها اتفاقی و رندم هستند. بسیاری از آن ها در رفتار ویروس تازه تکثیر شده اثری ندارند. به ندرت برخی از جهش ها باعث می شود تا ویروس از نظر انتقال یا رفتارهای دیگر ضعیف تر شده و در مواردی نیز باعث می شود برای مقابله با ساختار دفاعی بدن قوی تر شود.
۳- هرچقدر ویروس مدت بیشتری در جامعه در حال گردش باشد تعداد جهش های رندوم بیشتر شده و در نتیجه احتمال اندکی که برخی از آن ها منجر به ایجاد سویه ای مخاطره آمیز شوند نیز بیشتر است.
۴- در مورد سویه اومیکرون می دانیم که به احتمال قوی این جهش ها در بدن فردی که دارای ساختار دفاعی فوق العاده ضعیف بوده و در نتیجه ویروس فرصت بیشتری برای بقای و تکثیر در بدنش داشته است رخ داده است.
۵- در نهایت اینکه کشور جمهوری Botswana که اولین بار این سویه در آن شناسایی شد تا کنون نرخ واکسیناسیونش در حدود ۲۹ درصد و کشور آفریقای جنوبی که اولین شیوع گسترده این ویروس را گزارش داد دارای نرخ واکسنیاسیون حدود ۲۱ درصد است. که از پایین ترین رده های واکسیناسیون ملی است.
این ادعا نه بر اساس داده ها و نه بر اساس تئوری حمایت نمی شود و تنها با انگیزه تشویش ذهن مردم نگران از شرایط همه گیری است که بازنشر می شود.
به روزرسانی دوم (۱۹:۰۰ وقت ساحل شرقی کانادا – ۲۶ نوامبر)
- سازمان بهداشت جهانی سویه B.1.1.529 را سویه نگران کننده (VOC) طبقه بندی و نام اومیکرون را برای آن انتخاب کرد. پیش‌تر انتظار می رفت نام نوو برای این سویه انتخاب شود اما س.ب.ج. برای جلوگیری از اشتباه‌هایی که ممکن است به دلیل تشابه تلفط نوو با new اتفاق بیفتد از این حرف صرف نظر کرد.
- مرکز مقابله با بیماری‌های عفونی اروپا (ECDC) نیز ارزیابی خود از این سویه بر اساس داده‌های موجود را منتشر کرد که بر اساس آن این سویه را به طور جدی نگران کننده ارزیابی کرده است.
- تا الان ایالات متحده، کانادا و کشورهای اتحادیه اروپا قوانین منع رفت و آمد به کشورهای کانونی شیوه این سویه و آفریقای جنوبی را منع کرده‌اند.
- سویه اومیکرون دارای بیش از سی جهش در پروتئین اسپایک یا شاخک ویروس است. این تعداد جهش به نظر غیر طبیعی است و این فرض را مطرح کرده است که احتمالا این جهش در یک بیمار منحصر به فرد شکل گرفته که بدنش توانایی پاکسازی ویروس را نداشته و مدت بسیار طولانی تری از سایر بیماران ویروس دربدنش باقی مانده و انتقال پذیر بوده است. بر اساس توضیح دکتر جرمی فاوست هرچقدر عفونت مدت بیشتری در بدن باقی بماند تعداد جهش های بیشتری روی ویروس ممکن است رخ دهد. بر اساس دانسته‌های فعلی ما این اتفاق عمدتا در افرادی رخ می‌دهد که دارای سیستم ایمنی فوق العاده آسیب پذیر و ضعیف هستند.
- جهش در پروتئین شاخک می‌تواند به امکان ورود ساده تر ویروس به بدن و اندام های درونی کمک کند. همچنین این اتفاق ممکن است به ویروس کمک کند تا از ایمنی ایجاد شده در بدن به واسطه ابتلای قبلی یا واکسن فرار کند و از سوی سیستم ایمنی بدن شناسایی نشود. (توضیح افزوده شده در روز ۲۷ نوامبر: همان طور که در بخش اول این نوشته اشاره شد، شاخک یا اسپایک در واقع نقش اتصال به بدنه سلول میزبان را بازی می کنند. وقتی این شاخک ها به بخشی از بدنه سلول میزبان می رسند به دلیل ساختار مکملی که دارند به آن متصل می شوند و به همین ترتیب در واقع مواد ژنتیکی ویروس را وارد بدنه سلول می کنند. عمده واکسن ها برای تربیت سیستم ایمنی آن را نسبت به این شاخک ها حساس می کنند و با معرفی این شاخک ها به سیستم ایمنی بدن یادآور می شوند که هر بار که آن ها را شناسایی کرد پادتن مربوط را تولید کند. تغییرات ژنتیکی در این پروتئین ممکن است روند اتصال و ورود به سلول های بدن را سخت تر یا راحت تر کند. همین طور اگر تغییرات به قدری باشد که از یک سوشاخک کماکان بتواند به بدنه سلول متصل شود و از سوی دیگر تفاوتش با آنچه سیستم ایمنی بدن برای مقابله با آن تدارک دیده شده فرق داشته باشد می تواند گریز بیشتری از نسل فعلی واکسن ها داشته باشد.)
- هنوز داده قطعی مبنی بر اینکه آیا این سویه بیماری شدید‌تری را نسبت به سویه‌های دیگر ایجاد می‌کند یا اینکه میزان ابتلا در اثر آن بیشتر از سایر سویه‌ها است در اختیار نداریم.
- با وجود نشانه‌های نگران کننده اولیه هنوز و تا این لحظه ما سند تایید شده بالینی مبنی بر اینکه این سویه ممکن است گریزپاتر از بقیه سویه ها از سیستم ایمنی بدن باشد یا راحت تر شیوع یابد نداریم. اگرچه داده های اولیه نشانه‌هایی از این احتمال را در خود دارند. این مساله در روزها و هفته های آینده دقیق تر مشخص خواهد شد. در حال حاضر تنها اشاره ضمنی سازمان بهداشت جهانی برای طبقه بندی این سویه است که حدس شیوع پذیری بالاتر این سویه را به نوعی تقویت می کند.
- درباره دلیل شیوع سریع این سویه در آفریقای جنوبی فرضیات مختلفی وجود دارد و در غیاب داده های بیشتر نباید برای نتیجه گیری تعجیل کرد.
- احتمال مطرح شدن وضع محدودیت‌های اجتماعی نه تنها ممکن است که به نظر می‌رسد باید از سوی مدیران بهداشتی مورد توجه قرار گیرد. همان طور که نمی دانیم آیا واقعا این سویه خطرناک هست، به همان نسبت همم نمی دانیم که بی خطر است و باید مدیران سیاست بهداشت برای بدترین شرایط اماده باشند.
به روز رسانی (۱۳:۱۹ جمعه ۲۶ نوامبر)
سازمان بهداشت جهانی که برای بررسی وضعیت سویه تازه شناخته شده ویروس کووید تشکیل جلسه داده بود با انتشار بیانیه ای ضمن ابراز نگرانی از این سویه آن را در رده سویه های نگران کننده، Variant of Concern طبقه بندی و نام یونانی اومیکرون را برای آن در نظر گرفت.
توصیه فعلی سازمان بهداشت جهانی به کشورهای جهان به این شرح است:
افزایش نظارت و بررسی ژنتیکی این سویه برای به دست آوردن درک بهتری از شیوع آن.
ثبت داده کامل ژنتیکی این سویه در بانک های اطلاعات عمومی نظیر GISAID
گزارش سریع بروز شیوع در میان خوشه های مختلف جمعیتی به WHO
همچنین این سازمان به شهروندان توصیه کرده است تمام مراقبت ها برای کاهش احتمال قرار گرفتن در معرض ویروس را ادامه دهند مواردی که از جمله شامل ماسک زدن درست و کامل، رعایت فاصله اجتماعی، نظافت دست، بهبوبد ساختار تهویه فضاهای بسته، دوری کردن از فضاهای شلوغ و واکسیناسیون سریع است.
این سویه جدید چیست؟
سویه B.1.1.529 که در صورتی که در نشست امروز سازمان بهداشت جهانی به عنوان سویه نگران کننده طبقه بندی شود به نام سویه نوو Nu (سیزدهمین حرف الفبای یونانی) شناخته خواهد شد، در ماه نوامبر در یکی از کشورهای جنوب آفریقا شناسایی شد و به سرعت در آفریقای جنوبی توسعه یافت. به نظر می‌رسد این سویه باعث جهشی ۲۰۰ درصدی در ابتلا در آفریقای جنوبی شده است. تا کنون نمونه‌هایی از این سویه در هنگ‌کنگ، اسراییل و برخی از کشورهای دیگر شناسایی شده است.
این سویه دربردارنده بیش از ۳۰ جهش ژنتیکی در پروتیین اسپایک یا شاخک‌های ویروس است که از جمله شامل جهش‌هایی می‌شود که پیش‌تر در سویه‌های بتا (که به دلیل فرار از ایمنی واکسن معروف است) و سویه دلتا (که به دلیل انتقال سریع‌تر و راحت‌تر معروف است) مشاهده شده بود. اهمیت این شاخک‌ها در این است که علاوه بر اینکه آن‌ها حکم ابزار ورودی ویروس به سلول‌های بدن میزبان را بر عهده دارند، عمده واکسن‌های فعلی بدن را در برابر این بخش از بدنه ویروس (پروتئین شاخک یا اسپایک، ایمن می‌کنند و در صورتی که تغییرات در این بخش زیاد باشد ممکن است بدن نتواند آن را شناسایی و مقابله کند.)
چقدر خطرناک است؟
هنوز پاسخ دقیقی نداریم. داده های اولیه نگران کننده هستند اما هنوز نیازمند داده‌های بیشتری برای بررسی میزان شیوع و همچنین احتمال گریز از ایمین ناشی از واکسن در این سویه باید صورت بگیرد. در طی چند روز آینده اطلاعات ما درباره این دو سوال مهم بهتر می‌شود.
چرا این کشورها را قرنطینه و با منع پرواز جلوی انتشار را نمی‌گیرند؟
برخی از کشورها از جمله انگلستان و برخی از کشورهای دیگر منع سفر هوایی به کشورهایی که تا کنون این سویه در آن مشاهده شده است به خصوص آفریقای جنوبی و هنگ کنگ را اعمال کرده‌اند. امروز اتحادیه اروپا نیز از کشورهای عضو خواست پروازها به این کشورها را متوقف کنند؛ اما مطالعات نشان می‌دهد این اقدام پس از شناسایی گونه‌های تازه اثر کمی دارد. نکته مهم این است که از زمان شیوع این سویه تا شناسایی آن زمانی قابل توجه سپری شده و احتمالا سویه تازه در کشورهای مختلف پخش شده است.
آیا این سویه با تست‌های رایج قابل شناسایی است ؟
یکی از جهش‌های رخ داده در این سویه در بخشی از هدف آزمون‌ها است که ممکن است تشخیص را دچار مشکل کند با این وجود عمده این تست ها دو یا سه هدف را برای تشخیص ویروس در نظر دارند و برای همین احتمال اینکه سویه تازه به طور کامل از آزمون‌ها فرار کند وجود ندارد با این وجود درباره دقت تست‌ها درباره این سویه در روزهای آینده داده‌های بیشتری خواهیم داشت.
آیا واکسن‌ها بیهوده بوده؟
خیر. واکسن بهترین ابزار ما برای مقابله با کووید-۱۹ است. آمارها همگی نشان می دهد که میزان بروز شدید بیماری، بستری و مرگ ناشی از ابتلا به طور جدی در افراد واکسینه کمتر است. هنوز نمی دانیم آیا این سویه از ایمنی ایجاد شده از واکسن‌های فعلی گریزان است یا نه. حتی در صورتی که این موضوع تایید شود کماکان واکسن شما را به بخش بزرگی از سویه‌های در جریان ایمن می‌کند و خطر ابتلا به سویه‌های جدید را نیز کاهش می‌دهد. واکسن‌های خود را بزنید.
من که واکسن زده‌ام می‌توانم با خیال راحت به ادامه رفتارهای رایجم ادامه بدهم؟
اگر شما تمام دزهای واکسن توصیه شده را دریافت کرده‌اید به طور قابل توجهی ایمنی بیشتری از کسی که واکسن دریافت نکرده است. اما فارغ از سویه جدید واکسن سپر غیر قابل نفوذ نیست و شما ممکن است بازهم مبتلا شوید. اگر معلوم شود سویه تازه از واکسن گریزان‌تر است این موضوع ایمنی شما را کمی کاهش خواهد داد. اما فارغ از این موضوع باید هوشیار باشید. تا زمانی که همه‌گیری تمام نشده است، ماسک بزنید، بهداشت شخصی را رعایت کنید، از حضور غیر ضروری در مکان‌های عمومی خود دارای کنید. با توجه به اینکه ما آمار دقیقی از میزان توسعه فعلی سویه جدید نداریم بهترین کار این است که نهایت هوشیاری را حفظ کنید. حداقل تا زمانی که وضع آن معلوم نشده است سطح احتیاط های خود را به دوران پیش از واکسن برگردانید. از سفر غیر ضروری، میهمانی یا معاشرت تفریحی خودداری کنید و به خصوص مراقب انتقال ویروس به سالخوردگان و کودکان باشید.
ما در روزهای آینده اطلاعات دقیق‌تری از این سویه به دست خواهیم آورد. اما فارغ از وضعیت آن که شاید نیازمند افزایش اقدامات ایمنی باشد، به یاد داشته باشید ما هنوز در میان دوران همه‌گیری هستیم و تا پایان آن باید کج‌دار و مریز رفتار کنیم.
