حالا دیگر کشورها نیت خود را از حضور نظامی در فضا، پنهان نمیکنند. پس از ایالات متحده، روسیه و چین اکنون هندوستان نیز به جمع بازیگران نظامی در فضا پیوسته است و با افتخار از توانایی تهاجمی خود در فضا سخن میگوید. آخرین سرحدات کشف نشده پیش روی بشر اینک به تازهترین سنگرهای نظامی بدل شدهاند.
روز چهارشنبه (۲۷ مارس) نارندرا مودی، نخست وزیر هندوستان اعلام کرد که این کشور توانسته است با موفقیت موشک زمین به فضایی را آزمایش کند.
در ماموریتی که هندوستان آن را شَکتی (Shakti) به معنی قدرت، نامیده است، موشکی بالستیک که از مجتمع پرتابهای فضایی جزیره عبدالکلام (شمال شرق هند) پرتاب شده بود توانست با موفقیت ماهوارهای هندی را که در مداری نزدیک زمین – حدود ۳۰۰ کیلومتری – قرار داشت هدف قرار داده و منهدم کند.
هندوستان این موفقیت را پیشرفتی عظیم برای صنایع فضایی خود خوانده است و نخست وزیر این کشور آن را نشانهای از تبدیل شدن هندوستان به ابَرقدرتی در عرصه فضا و نتیجه آن را امنیت و صلح دانسته است.
ماهواره قربانی
ماهوارهای که در این آزمایش هدف قرار گرفته است، احتمالاً یکی از دو ماهوراه رصد زمین، Microsat-R یا Micrtosat-TD بوده است.
هندوستان دلیل انتخاب این ماهواره را مدار نزدیک زمین آن اعلام کرده است و مدعی شده است ضایعات ناشی از این برخورد موجب آلودگی فضایی نخواهند شد و به اقیانوس سقوط خواهند کرد.
البته این ادعای هندوستان جای شک دارد. محاسبات اولیه نشان می دهد قطعات ناشی از این برخورد ممکن است تا چندین هفته یا حتی یک سال در مدار باقی بمانند.
همچنین این امکان که برخی از قطعات کوچکتر بر اثر انرژی ناشی از این برخورد راهی مدار بالاتر شوند و برای مدت بیشتری در مدار باقی بمانند به خطری بالقوه برای سایر ماهوارهها بدل شوند نیز وجود دارد.
باشگاه مهاجمان فضا
با اعلام این موفقیت هندوستان در به باشگاه کشورهای دارای توان – علنی – تهاجمی فضایی ملحق شد. باشگاهی که تا پیش از این اعضا آن را ایالات متحده، روسیه و چین تشکیل میدادند.
.@DRDO_India successfully launched the Ballistic Missile Defence #BMD Interceptor missile, in an Anti-Satellite #ASAT missile test #MissionShakti engaging an Indian orbiting target satellite in Low Earth Orbit (LEO) in a ‘Hit to Kill’ mode from the Dr. A.P.J. Abdul Kalam Island pic.twitter.com/n5DEWLQpSp
— PIB India (@PIB_India) March 27, 2019
ایده استفاده نظامی از فضا، ایده تازهای نیست؛ اما حداقل تا کنون سعی عمومی این بوده است که نقش استفاده نظامی از فضا حتیالامکان ساختاری پنهان و زیرپوستی داشته باشد. شاید غیر از دوران رونالد ریگان که برنامه معروف دفاع فضاییاش با نام مستعار «جنگ ستارگان» به موضوعی پرحاشیه بدل شده بود، در دیگر ایام، سیاست رسمی این بوده است که با ایجاد تمایز میان برنامههای موشکی و فضایی، ظاهر غیر نظامی کاوش های فضایی حفظ شود و حتی در مواردی که به طور عمده رویکرد نظامی مد نظر است، حداقل بدون تبلیغات وسیع، آن بخش دنبال شود. با یان وجود تا کنون و تا پیش از هندوستان روسیه، آمریکا و چین، آزمایشهایی را درباره سیستمهای ضد ماهواره انجام دادهاند.
انواع دفاع ضد ماهوارهای
ساختارهای ضد ماهواره یا ASAT دو گروه عمده را شامل میشوند.
گروه اول ابزارهایی که به صورت غیر برخوردی ماهوارهای را هدف قرار داده و عملکرد آن را مختل میکنند. برای مثال استفاده از سامانههای اختلال ارتباط ماهواره با ایستگاه زمینی، تغییر در ساختار ناوبری و حتی استفاده از تابشهای قوی برای از کار انداختن بخشی از سیستمهای ماهواره نمونههایی از این فناوری است.
گروه دوم، سامانههایی است که از برخوردهای فیزیکی استفاده میکنند. به این معنی که موشک یا ماهواره هدایت شوندهای در مسیر برخورد با ماهواره هدف قرار گرفته و آن را منهدم میکند.
هر چهار کشور آمریکا، روسیه، چین و هندوستان این نوع دوم سامانههای ضد ماهواره را آزموده و اکنون دراختیار دارند و البته تعداد کشورهای بیشتری دارای توان بالقوه انجام چنین ماموریتی هستند.
دوران دیوانه دیوانه
نکته مهم در این میان این است که ترکیب ایده مشروعیت نظامیگری در فضا به همراه ایدههایی همچون دفاع پیشگیرانه میتواند منجر به ایجاد فضایی متخاصم در فضا شود.
با سر کار آمدن دولت دانلد ترامپ در ایالات متحده بسیاری از عُرفهای رایج در روابط و بازی بینالملل تغییر کرد. یکی از این موارد روایت استفاده صلح آمیز از فضا است.
ترامپ با مطرح کردن ایده «نیروی نظامی فضایی» و تلاش برای رسمیت بخشیدن به آن عملا آمریکا و جهان را وارد عصر تازهای کرده است. عصری که آزمایش موشک ضد ماهواره هندوستان احتمالا تنها سپیده دم آن به شمار می رود.
همان طور که در مطلب «نیروی فضایی: نبردی در سرحدات نهایی» توضیح دادم، ایده نیروی نظامی فضایی آمریکا دارای هواداران و مخالفانی است؛ اما مهمترین نگرانی درباره این ایده مشروعیت بخشیدن به ایده نظامی کردن فضا است.
از سوی دیگر چنین ایدهای میتواند به قدرتهایی که به ساختار نظامی ضدماهواره مجهر هستند این اجازه را بدهد تا با هر توجیهی و به دلایل سیاسی مقابل رشد و توسعه فضایی غیر نظامی کشورهایی که آنها آن را غیر هماهنگ با سیاستهای خود میدانند را محدود کنند.
همین نگرانی ممکن است باعث شود تا کشورهای دیگری که در آستانه توسعه برنامه فضایی خود هستند و الزاماً متحد قدرتهای اصلی به شمار نمیروند، برای دفاع از برنامه خود و برای ایجاد نوعی بیمه برای آن، به سرعت در مسیر توسعه نیروی نظامی فضایی خود و سامانههای ضد ماهواره پیش روند تا اگر نمیتوانند از حمله رقیب به ماهوارههای خود دفاع کنند حداقل بتوانند در برابر چنین حملهای رفتاری تلافی جویانه بروز دهند.
آلاینده های فضایی
نکته دیگری که در این محاسبه باید در نظر گرفته شود، این است که فناوری ایجاد اختلال در روند کاری ماهواره به نسبت توسعه سیستم موشکی ضد ماهواره به نسبت پیچیدهتر است و به همین دلیل هم بسیاری از کشورهایی که وسوسه ورود به این عرصه را دارند به سرعت بیشتری به سمت توسعه بخش سامانه موشکی بروند.
استفاده از موشکها یا ماهوارههای کنترل شونده (از جمله نسل تازهای از مکعب وارهها) برای نابودی ماهواره رقیب که باعث انهدام فیزیکی آن میشود، باعث ایجاد ابری عظیم از ضایعات و زبالههای فضایی میشود. پیگیری دقیق تکتک قطعات و اثر و مسیر بعدی آنها تقریبا غیر ممکن است. اما بر اساس دادههایی که داریم این ضایعات میتوانند در مدارهای مختلفی قرار بگیرند و خود باعث ایجاد صدمات جدی به سایر سامانههای فضایی بدون سرنشین و حتی سرنشین دار شوند.
این بهایی است که ما در برابر ایدههای قدیمی سیاستمداران میپردازیم. ایدههایی که نظم و امنیت را بر مبنای هراس بنا میکند.
راه آینده
اقدام هندوستان میتواند نقطه عطفی در این رقابت باشد باید منتظر بود و دید در ماه ها و سال های آینده چه کشورهایی به این مسیر وارد می شوند و سعی میکنند تا جایگاه خود در فضا را به جای توسعه فناوری های غیر نظامی بر مبنای ایجاد هراس و نیروی نظامی خود بنا کنند.
راه حل اما چیست؟ تا زمانی که ما نتوانیم چشم اندازهای بزرگتری را وارد بحث های سیاسی کنیم، به نظر نمیآید راه حلی وجود داشته باشد. در عرصه ای که سیاستمداران تنها می توانند منافع خود را تا دوره بعدی انتخابات ببینند و صلاح کشور و جهان را بر اساس مصلحت حضور خود در قدرت تعیین کنند، بعید است راهی برای برون رفت از این مشکل پیدا شود. شاید یک مسیر دراز مدت، ترویج ایده های فضایی و چشم اندازهای غیر نظامی عرصه فضا و فناوری باشد. ترویجی دقیق و غیر احساسی که نسل بعدی رای دهندهها را در برابر چنین شعارهایی ایمن کند و اجازه دهد تا از کسانی که قصد ورود به ساختار سیاسی را دارند، بخواهند تا درباره چنین موضوعاتی ابراز نظر کرده و برنامه داده و دربرابر عدم اجرای آن پاسخگو باشند.
تا آن زمان باید امیدوار بود تعداد کشورهای کمتری وارد این بازی خطرناک شوند.
“نخست وزیر این کشور آن را نشانهای از تبدیل شدن هندوستان به ابَرقدرتی در عرصه فضا و نتیجه آن را امنیت و صلح دانسته است.” باید از سیاست مداران پرسید امنیت و صلح برای چه کسانی؟ خودش و همفکرانش؟ کشور هند؟ منطقه؟ مردم جهان؟
این جمله ای که ایشون گفتن برای ما آشناست و از زبان سیاست مداران زیادی (پس از یک آزمایش موفق نظامی) شنیدیم. اون ها موظفن که به سوال بالا جواب بدن.