آیا همدمی خجالتی باعث این معمای نجومی است؟
ابط‌الجوزا، در شانه صورت فلکی شکارچی یا جبار یکی از شناخته‌شده‌ترین ستارگان آسمان شب است. این ابرغول سرخ که در آستانه انفجاری خیره‌کننده و پرآشوب قرار دارد، یکی از بزرگ‌ترین ستاره‌هایی است که در آسمان شب با چشم غیرمسلح می‌بینیم. اما درحالی‌که ما در انتظار آن رویداد پرآشوب و ایام پرحادثه بدل شدن آن به یکی از آشوبناک‌ترین رویدادهای کیهانی هستیم، معمایی دیگر در اطراف این ستاره ذهن دانشمندان و مردم را به خود مشغول کرده است.
تاریخی از تغییرات درخشندگی و کم‌نور شدن‌های مرموز
ابط‌الجوزا قرن‌هاست که تغییراتی در درخشندگی خود نشان داده است، اما در اواخر سال ۲۰۱۹ و اوایل ۲۰۲۰، این ستاره دچار یک رویداد کم‌نور شدن بی‌سابقه شد که ستاره‌شناسان را شگفت‌زده کرد. درخشندگی این ستاره تا ۷۰٪ کاهش یافت، پدیده‌ای که حتی ناظران آماتور نیز توانستند آن را مشاهده کنند. این رویداد که معمولاً از آن به‌عنوان «کم‌نور شدن بزرگ» یاد می‌شود، باعث شد گمانه‌زنی‌های زیادی درباره‌ی سرنوشت ابط‌الجوزا مطرح شود، ازجمله این احتمال که ممکن است این ستاره به‌زودی به یک ابرنواختر تبدیل شود.
به‌طور تاریخی، روشنایی ابط‌الجوزا به دلیل ماهیت نیمه‌متغیر آن دچار نوسانات شده است. این تغییرات معمولاً در چرخه‌هایی به طول تقریبی ۴۰۰ روز رخ می‌دهند، اما شدت «کم‌نور شدن بزرگ» فراتر از هر چیزی بود که تاکنون ثبت‌شده بود. دانشمندان برای یافتن توضیحاتی برای این پدیده تلاش کردند، ازجمله احتمال عبور ابرهای غبار از مقابل ستاره، تغییرات دمای سطحی، و تغییرات در ساختار درونی آن.
درباره این داستان می‌توانید دو نوشته پیشین من در وب‌سایت را با عنوان‌های «شانه مجروح شکارچی» و «در شانه شکارچی چه گذشت» مطالعه کنید.
فرضیه‌ی ستاره‌ی همراه
در سال ۲۰۲۴، نتایج مطالعه‌ای که در پایگاه arXiv منتشر شد، فرضیه‌ی جدید و جذابی را برای توضیح رفتار غیرمعمول ابط‌الجوزا مطرح کرد: احتمال وجود یک ستاره‌ی همراه. این مطالعه پیشنهاد می‌کند که ابط‌الجوزا ممکن است بخشی از یک سامانه‌ی دوتایی باشد، با یک ستاره‌ی کوچک‌تر و کم‌نورتر که در اطراف آن می‌چرخد.
این فرضیه چندان هم بی‌سابقه نیست. بسیاری از ستارگان پرجرم در سامانه‌های دوتایی یا چندگانه یافت می‌شوند که تعاملات میان آن‌ها می‌تواند به رفتارهای پیچیده و پویا منجر شود. در مورد ابط‌الجوزا، تأثیرات گرانشی یک ستاره‌ی همراه می‌تواند بی‌نظمی‌های مشاهده‌شده در درخشندگی آن را توضیح دهد.
پیامدها و تحقیقات در حال انجام
ستاره‌ی همراه پیشنهادی می‌تواند به روش‌های مختلفی در کم‌نور شدن‌های مشاهده‌شده‌ی ابط‌الجوزا نقش داشته باشد. برای مثال، کشش گرانشی این ستاره‌ی همراه ممکن است باعث ایجاد تغییرات دوره‌ای در لایه‌های بیرونی ابط‌الجوزا شود که درنهایت به نوسانات در درخشندگی آن می‌انجامد. علاوه بر این، تعاملات بین این دو ستاره ممکن است مقدار زیادی غبار تولید کند که می‌تواند باعث مسدود شدن نور ابط‌الجوزا از دید ما شود و رویدادهای موقتی کم‌نور شدن را ایجاد کند.
برای اینکه این فرضیه با مشاهدات سازگاری داشته باشد، این همدم باید جرمی کمتر از خورشید ما داشته باشد و در مدت‌زمان ۲۱۱۰ روز یک‌بار و در فاصله‌ای قابل‌مقایسه با قطر عظیم ستاره در حال چرخش به دور آن باشد و درعین‌حال باید ازنظر دمایی هم‌دمای ستاره ابط الجوزا باشد تا ستاره غول‌پیکر بتواند در تمام طیف آن را تحت پوشش تشعشع خود قرار دهد و مانع از دیده شدن آن شود.
برای بررسی دقیق‌تر این احتمال، ستاره‌شناسان از تکنیک‌های رصدی پیشرفته، ازجمله تداخل‌سنجی و طیف‌سنجی، استفاده کرده‌اند تا شواهد مستقیمی از وجود این ستاره‌ی همراه پیدا کنند. این روش‌ها به دانشمندان این امکان را می‌دهد که جزئیات دقیقی از ساختار ابط‌الجوزا را مشاهده کنند و هرگونه ناهنجاری‌ای را که ممکن است نشان‌دهنده‌ی وجود یک ستاره‌ی ثانویه باشد، شناسایی نمایند.
اگر این فرضیه تائید شود محققان پیش‌بینی می‌کنند این ستاره که در مداری مخروطی در حال سقوط به‌سوی ابط الجوزا است و این ستاره تا حداکثر ۱۰ هزار سال دیگر آن را خواهد بلعید. همچنین اگر این ستاره واقعاً وجود داشته باشد احتمال اینکه نسل آینده تلسکوپ‌های فضایی ازجمله نانسی گریس بتواند نشانه‌های دقیق‌تری از آن پیدا کند وجود دارد.
با همه این‌ها این نظر ممکن است پاسخ نهایی نباشد. وضع آشفته این غول بزرگ و تحولات جوی و لایه‌های مختلف آن و تپش‌های آن ممکن است دلیل دیگری برای به وجود آمدن تغییرات مرکز جرم باشد که در این تحقیق به ستاره همدم نامریی نسبت داده‌شده است.
به نظر می‌رسد این ستاره شگفت‌انگیز و در آستانه نابودی، تا آخرین لحظه حیاتش – و البته پس‌ازآن – ما را با معماهای مکرر روبرو کند.
اگر ده هزار سال دیگه ستاره همراهش رو ببلعه ، احتمال اینکه به جرم بحرانی برسه و در خودش فرو بریزه و تبدیل به سیاهچاله بشه هم هست .
البته اگه تا اون موقع منفجر نشه!