کشف لاریوسیدین و امیدی تازه در عصر باکتری‌های مقاوم
در روزگاری که مقاومت میکروبی به تهدیدی جهانی برای سلامت بشر تبدیل شده، نوید ظهور نسل تازه‌ای از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند معنایی ورای یک کشف علمی داشته باشد—می‌تواند تفاوتی باشد میان مرگ و زندگی.
دانشمندان دانشگاه مک‌مستر در همیلتون کانادا، موفق به شناسایی مولکولی جدید به نام لاریوسیدین (Lariocidin) شده‌اند؛ ترکیبی طبیعی با ساختاری پیچیده و مقاوم که نه‌تنها باکتری‌های بیماری‌زا را از پا درمی‌آورد، بلکه در برابر گونه‌هایی از آن‌ها که نسبت به داروهای موجود مقاوم شده‌اند نیز مؤثر است.
اما همان‌قدر که ماهیت علمی این کشف شگفت‌انگیز است، داستان پیدایشش نیز غیرمنتظره و الهام‌بخش است. منشأ این مولکول، نه یک زیست‌محیط بکر در قاره‌ای ناشناخته، بلکه نمونه‌ی خاکی ساده از حیاط یک خانه‌ی معمولی در همیلتون بود—خاکی که شاید در نگاه اول تفاوتی با خاک هزاران باغچه‌ی دیگر نداشت، اما در دل خود رازی بزرگ پنهان کرده بود.
لاریوسیدین چیست و چرا متفاوت است؟
این مولکول که از خانواده‌ی «پپتیدهای کمندی‌شکل» (lasso peptides) است، توسط نوعی باکتری به نام Paenibacillus تولید می‌شود—باکتری‌ای معمولی از دل طبیعت که در شرایط کشت یک‌ساله در آزمایشگاه رشد کرد و نشان داد ماده‌ای تازه و ناشناخته تولید می‌کند.
آنچه لاریوسیدین را از دیگر آنتی‌بیوتیک‌ها متمایز می‌سازد، نحوه‌ی عملکرد آن است. این ترکیب مستقیماً دستگاه ساخت پروتئین در باکتری—یعنی ریبوزوم—را هدف قرار می‌دهد، اما به شیوه‌ای کاملاً جدید. بر خلاف بسیاری از داروهای موجود که با گذشت زمان اثرگذاری خود را از دست می‌دهند، این مکانیزم تازه مقاومت‌پذیری کمتری دارد. به گفته‌ی دکتر گری رایت، استاد زیست‌شیمی دانشگاه مک‌مستر، «این یک مولکول با ساختاری فشرده، پایدار، و مکانیزمی نوین است. جهشی بزرگ برای ما محسوب می‌شود.»
ساختار گره‌مانند لاریوسیدین، نه‌تنها در برابر آنزیم‌های تخریب‌کننده‌ی پروتئین در بدن مقاوم است، بلکه احتمال زنده ماندن آن در شرایط گوارشی را نیز افزایش می‌دهد—مزیتی ارزشمند برای دارویی که ممکن است روزی به شکل قرص مصرف شود.
پاسخ به بحرانی جهانی
بحران مقاومت آنتی‌بیوتیکی سال‌هاست که سایه‌ای سنگین بر پزشکی مدرن انداخته. به گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه بیش از ۴.۵ میلیون نفر در جهان بر اثر عفونت‌های مقاوم به دارو جان می‌سپارند، و این عدد تا سال ۲۰۵۰ می‌تواند به ۱۰ میلیون نفر در سال برسد.
کیم لوییس، میکروبیولوژیست دانشگاه نورث‌ایسترن که در این پژوهش حضور نداشته، این کشف را «یادآوری ساده‌ای» می‌داند از اینکه پاسخ برخی از بزرگ‌ترین بحران‌های علمی ممکن است در ساده‌ترین مکان‌ها پنهان شده باشد: «خیلی از چیزهای جالب درست جلوی چشم‌مون هستن—فقط باید بلد باشیم چطور دنبالشون بگردیم.»
مسیر پیش رو: از خاک تا درمان
گرچه کشف لاریوسیدین نقطه‌ی شروعی درخشان است، مسیر تبدیل آن به یک داروی قابل‌استفاده همچنان پرچالش خواهد بود. به گفته‌ی رایت، «باکتری‌ها علاقه‌ای به ساخت دارو برای ما ندارن. باید فرمولش رو بشکافیم، بازسازی‌اش کنیم، و به گونه‌ای تغییر بدیم که بشه در مقیاس وسیع تولیدش کرد.»
تیم او اکنون مشغول کار روی نسخه‌های تغییریافته‌ی لاریوسیدین است—ترکیب‌هایی با همان کارایی اما با ثبات و قابلیت تولید بیشتر، تا شاید در سال‌های آینده به مرحله‌ی آزمایش‌های بالینی و در نهایت استفاده‌ی درمانی برسند.
وضعیت مقاومت آنتی بیوتیک در ایران
مقاومت آنتی‌بیوتیکی در ایران به یک چالش جدی در حوزه بهداشت و درمان تبدیل شده است. بر اساس گزارش سال ۲۰۱۹، در ایران ۶٬۹۰۰ مرگ مستقیماً به مقاومت آنتی‌بیوتیکی نسبت داده شده و ۲۴٬۹۰۰ مرگ دیگر با آن مرتبط بوده است. این آمار نشان می‌دهد که تعداد مرگ‌های ناشی از مقاومت آنتی‌بیوتیکی در ایران بیشتر از مرگ‌های ناشی از صدمات حمل‌ونقل، اختلالات عصبی و بیماری‌های تنفسی مزمن است.
یکی از عوامل مهم در افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی در ایران، مصرف بی‌رویه و تجویز نادرست داروهای ضد میکروبی است. مطالعات نشان می‌دهد که در ایران، آنتی‌بیوتیک‌ها به‌راحتی و بدون نسخه قابل تهیه هستند و این مسئله به افزایش مقاومت باکتری‌ها منجر شده است.
برای مقابله با این بحران، ایران برنامه ملی اقدام علیه مقاومت آنتی‌بیوتیکی را تدوین و اجرا کرده است. این برنامه بر استفاده منطقی از داروها، تقویت سیستم‌های نظارتی و ارتقای آگاهی عمومی تأکید دارد. با این حال، برای اثربخشی بیشتر، نیاز به تأمین مالی مناسب و پایش مستمر این برنامه وجود دارد.
در مجموع، مقابله با مقاومت آنتی‌بیوتیکی در ایران نیازمند همکاری همه‌جانبه بین دولت، جامعه پزشکی و عموم مردم است تا با اتخاذ سیاست‌های مناسب و افزایش آگاهی، از گسترش این معضل جلوگیری شود.
Sources: Nature.com | Phys.org
ko-fi.com/itnights
hamibash.com/pnazemi