ایلان ماسک این روزها به یکی از موثرترین چهر‌ه‌ها در تغییر نقشه جهانی که می‌شناختیم بدل شده است. ثروتمندترین مرد زمین بی‌پروا در حال تغییر بازی سیاست و هنجار اجتماعی است. در میان همه فعالیت‌های ماسک، پروژه اسپیس ایکس او که یکی از موفق‌ترین پروژه‌های او است در رساندن او به این موقعیت نقش بازی کرده است. اما آیا سلطه فعلی اسپیس اکس دائمی است؟

شرکت اسپیس‌اکس (SpaceX) در دو دهه‌ی گذشته به یک نیروی بی‌همتا در صنعت پرتاب‌های فضایی تبدیل شده و با کنار زدن غول‌های قدیمی هوافضایی مانند بوئینگ، لاکهید مارتین و نورثروپ گرومن، به جایگاه نزدیک به انحصار در پرتاب‌های مداری ایالات متحده دست یافته است. بر اساس تحلیل SpaceNews، این شرکت در سال ۲۰۲۴ حدود ۸۷ درصد از پرتاب‌های مداری آمریکا را انجام داد. از اواسط دهه‌ی ۲۰۱۰، اسپیس‌اکس قراردادهای پرتاب ناسا را به خود اختصاص داده، به پیمانکار اصلی پنتاگون تبدیل شده و اکنون ارائه‌دهنده‌ی پیشرو خدمات پرتاب برای مشتریان تجاری است که شامل ارسال صدها ماهواره و پنج مأموریت سرنشین‌دار خصوصی می‌شود. با این حال، استارتاپ‌ها و شرکت‌های قدیمی هوافضایی در حال ظهورند تا بخشی از این بازار را از اسپیس‌اکس بگیرند و رقابت را در سال ۲۰۲۵ شدت بخشند.

ریشه‌های تک تازی اسپیس‌اکس

اسپیس‌اکس در دهه‌ی ۲۰۰۰ با سه شکست پیاپی در پرتاب موشک کار خود را آغاز کرد و در آستانه‌ی ورشکستگی قرار داشت. اما حمایت مالی ایلان ماسک و قراردادهای بزرگ دولتی، از جمله برنامه‌ی تجاری ناسا در دهه‌ی ۲۰۱۰، این شرکت را نجات داد. ویکتوریا سامسون، کارشناس سیاست فضایی در بنیاد جهان امن، می‌گوید: «اسپیس‌اکس از ابتدا قراردادهای دولتی دریافت کرد. بدون این حمایت مکرر، امروز وجود نداشت.» یکپارچگی عمودی این شرکت—کنترل کامل زنجیره‌ی تأمین، طراحی، تولید و آزمایش سخت‌افزارها به سبک شرکت‌های نوپای چابک—هزینه‌ها را کاهش داده و آن را به گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه تبدیل کرده است. کریس کامبز، مهندس هوافضا در دانشگاه تگزاس، تأکید می‌کند: «اسپیس‌اکس ریسک‌هایی را پذیرفت که شرکت‌های سنتی از آن دوری می‌کردند. این رویکرد با پشتوانه‌ی مالی یک میلیاردر ممکن شد.»

رقبای در حال رشد

افزایش تقاضای مشتریان و سرمایه‌گذاری‌های کلان، زمینه را برای ظهور رقبا فراهم کرده است. در رده‌ی موشک‌های میان‌بر (مانند فالکون ۹ با ظرفیت ۲۰ هزار کیلوگرم)، راکت لب (Rocket Lab) با موشک نوترون خود وارد رقابت شده است. این موشک، که قرار است اواخر ۲۰۲۵ از تأسیسات ناسا در ویرجینیا پرتاب شود، با مرحله‌ی اول قابل استفاده‌ی مجدد طراحی شده و بر موفقیت موشک کوچک‌تر الکترون این شرکت بنا شده است. موریل بیکر، سخنگوی راکت لب، می‌گوید: «بازار پرتاب‌های میان‌بر اکنون عملاً در انحصار یک موشک است.» فایر فلای (Firefly) نیز با موشک آلفا، که از پایگاه‌های متعدد پرتاب می‌شود، قراردادهایی با ناسا و نیروی فضایی کسب کرده و در ۲ مارس ۲۰۲۵ به دومین شرکت خصوصی تبدیل شد که فضاپیمایی را روی ماه فرود آورد. رلتیویتی اسپیس (Relativity Space) با موشک تران آر (Terran R)، که بخشی از آن چاپ سه‌بعدی است، و استوک اسپیس (Stoke Space)، با موشک قابل استفاده‌ی مجدد نوا و حمایت بیل گیتس، نیز در سال ۲۰۲۶ وارد میدان خواهند شد.

در رده‌ی موشک‌های سنگین (مانند فالکون هوی)، یو‌ال‌ای (United Launch Alliance)—مشترک بین بوئینگ و لاکهید مارتین—با موشک ولکان سنتاور پیشتاز است. این موشک، با موتورهای بلو اوریجین، در ماه‌های آینده سومین و چهارمین پرتاب خود را برای نیروی فضایی انجام خواهد داد. مارک پلر، معاون ارشد یو‌ال‌ای، می‌گوید: «ولکان ارزش بهتری ارائه می‌دهد و برای مدارهای متنوع طراحی شده است.» بیش از ۸۰ مأموریت برای آن برنامه‌ریزی شده، از جمله پرتاب دریم چیسر سیرا اسپیس در ماه می ۲۰۲۵. بلو اوریجین نیز با موشک نیو گلن، که در ژانویه‌ی ۲۰۲۵ اولین پرتاب خود را انجام داد، به رقابت با استارشیپ اسپیس‌اکس وارد شده است. در سطح بین‌المللی، آریان ۶ اروپا پس از تأخیرها در سال گذشته پرواز کرد، و چین با شرکت‌هایی مانند اسپیس پایونیر (موشک تیان‌لونگ-۳) و کاسمولیپ (موشک یوئه‌چیان) به سرعت در حال پیشرفت است.

چالش‌ها و فرصت‌ها

رقبا باید مشکلات فنی را حل کنند و قابلیت اطمینان و هزینه‌ی پایین را اثبات کنند. استارلاینر بوئینگ در ژوئن ۲۰۲۴ فضانوردان را به ایستگاه فضایی برد، اما نقص پیشرانه‌ها آن‌ها را نه ماه در مدار نگه داشت. نیو گلن بلو اوریجین نیز در اولین پرتاب موفق به فرود مرحله‌ی اول نشد. اسپیس‌اکس هم با مشکلاتی مواجه است؛ اداره هوانوردی فدرال (FAA) در نیمه‌ی دوم ۲۰۲۴ فالکون ۹ را به دلیل نقص زمین‌گیر کرد، و هشتمین پرواز آزمایشی استارشیپ در مارس ۲۰۲۵ با شکست مواجه شد. با این حال، اسپیس‌اکس با بیش از ۱۳۰ پرتاب فالکون ۹ در سال گذشته همچنان پیشتاز است.

رابطه‌ی نزدیک ایلان ماسک با دولت ترامپ، از جمله ابتکار DOGE و احتمال انتصاب جرد آیزاکمن به‌عنوان رئیس ناسا، می‌تواند موانعی سیاسی ایجاد کند. گزارش‌ها در فوریه‌ی ۲۰۲۵ از احتمال انتقال قرارداد ۲.۴ میلیارد دلاری FAA از ورایزون به استارلینک حکایت دارند. این نفوذ ممکن است نظارت بر مسائل زیست‌محیطی و ایمنی اسپیس‌اکس را کاهش دهد. سامسون می‌افزاید: «تأکید بر کاهش مقررات زیست‌محیطی مشهود است و جدایی بین منافع ماسک و دولت آمریکا کم‌رنگ شده.»

اهمیت رقابت

ورود رقبا می‌تواند دسترسی به فضا را بهبود بخشد و از اختلال در صورت مشکلات یک شرکت جلوگیری کند. کامبز می‌گوید: «رقابت بیشتر، اسپیس‌اکس را به بهبود و ارائه‌ی گزینه‌های متنوع‌تر وادار می‌کند، هرچند رقابت در قیمت دشوار است.» کاری بینگن از مرکز مطالعات استراتژیک معتقد است: «اسپیس‌اکس با برتری کنونی خود، جایگاهی دارد که کنار زدنش زمان‌بر است.» با این حال، تنوع در ارائه‌دهندگان پرتاب می‌تواند از وابستگی بیش از حد به یک شرکت جلوگیری کند و نوآوری را در صنعت فضایی تقویت کند.

منابع

• اروین، ساندا، «اسپیس‌اکس قراردادهای جدید ۷۳۳.۵ میلیون دلاری برای مأموریت‌های فضایی امنیتی ملی به دست آورد»، SpaceNews، ۱۸ اکتبر ۲۰۲۴.
• «رقابت اسپیس‌اکس از بلو اوریجین، راکت لب و خود اسپیس‌اکس»، The Washington Post، آوریل ۲۰۲۴.
• «راکت لب برنامه‌ی خود را برای رقابت در قراردادهای پرتاب پنتاگون با موشک میان‌رده جدید تأیید کرد»، SpaceNews، نوامبر ۲۰۲۴.
• «بلو اوریجین، اسپیس‌اکس و یو‌ال‌ای برای رقابت در قراردادهای پرتاب پنتاگون به ارزش ۵.۶ میلیارد دلار»، SpaceNews، ۱۳ ژوئن ۲۰۲۴.
• اسکیبا، رامین، «رقبای در حال ظهور برای به چالش کشیدن سلطه‌ی اسپیس‌اکس»، MIT Technology Review، سوم آوریل ۲۰۲۵.