در اقدامی که به گفته کارشناسان علمی می‌تواند «رویدادی در سطح انقراض» برای برنامه‌های علمی ناسا باشد، کاخ سفید تحت رهبری دونالد ترامپ، پیشنهاد کاهش شدید بودجه این آژانس فضایی را برای سال مالی ۲۰۲۶ ارائه داده است. این کاهش که بیش از نیمی از بودجه علوم ناسا را در بر می‌گیرد، بسیاری از پروژه‌های پیشرفته، از جمله تلسکوپ نانسی گریس رومن، مأموریت بازگشت نمونه از مریخ، و برنامه‌های پژوهشی درباره زهره را در معرض لغو قرار می‌دهد. این تصمیم در حالی اتخاذ شده که ناسا در دو دهه‌ی اخیر با پروژه‌هایی چون کاوش در پلوتو، پرواز در آسمان مریخ، و جستجوی حیات در انسلادوس، به یکی از پیشتازان بلامنازع دانش در عصر فضا تبدیل شده است. اما حالا پرسش اساسی اینجاست: آیا سیاست، مسیر علم را خواهد بست؟

در این هفته، و به‌عنوان بخشی از فرآیند تدوین بودجه برای سال مالی ۲۰۲۶، کاخ سفید تحت رهبری دونالد ترامپ، نسخه‌ی اولیه‌ای از درخواست بودجه خود را با آژانس فضایی ایالات متحده، ناسا، به اشتراک گذاشت. این مرحله، که در نظام اداری بودجه‌ریزی ایالات متحده با نام «بازگرداندن» (Passback) شناخته می‌شود، فرصتی محدود را در اختیار نهادهای دولتی قرار می‌دهد تا به بازبینی، اعتراض یا ارائه پیشنهادهایی برای اصلاح سند بودجه بپردازند.

در این نسخه‌ی اولیه، پیشنهاد کاهش تقریباً ۲۰ درصدی در کل بودجه‌ی ناسا مطرح شده است—کاهشی که معادل ۵ میلیارد دلار از بودجه‌ی کلی ۲۵ میلیارد دلاری این آژانس در نظر گرفته شده. با این حال، بخش عمده‌ای از این کاهش‌ها مستقیماً متوجه “دفتر مأموریت‌های علمی” (Science Mission Directorate) ناساست؛ بخشی که مسئول هدایت پروژه‌ها و پژوهش‌هایی در حوزه‌ی اخترفیزیک، علوم زمین، علوم سیاره‌ای، فیزیک خورشیدی و دیگر شاخه‌های بنیادین علوم فضایی است.

در اسناد بازگرداندن ارائه‌شده در روز پنج‌شنبه به مقامات ناسا، آمده است که برنامه‌های علمی ناسا در سال مالی آینده با کاهش بودجه‌ای نزدیک به ۵۰ درصد مواجه خواهند شد. این در حالی‌ است که ناسا در سال مالی جاری، بودجه‌ای معادل ۷.۵ میلیارد دلار برای اجرای پروژه‌های علمی خود دریافت کرده بود. دولت ترامپ در سند جدید، سقف بودجه‌ی علمی را تنها ۳.۹ میلیارد دلار تعیین کرده است.

جزئیات کاهش‌ها

به گزارش Ars Technica بررسی دقیق‌تر پیشنهادها نشان می‌دهد که بودجه‌ی اخترفیزیک با کاهش دو سومی به ۴۸۷ میلیون دلار می‌رسد؛ بودجه‌ی فیزیک خورشیدی نیز با کاهشی فراتر از دو سوم، به ۴۵۵ میلیون دلار کاهش می‌یابد. در حوزه‌ی علوم زمین، کاهش بیش از ۵۰ درصدی بودجه، رقم آن را به ۱.۰۳۳ میلیارد دلار می‌رساند و در نهایت، بودجه‌ی علوم سیاره‌ای نیز با کاهش ۳۰ درصدی به ۱.۹۲۹ میلیارد دلار تقلیل می‌یابد.

در میان این کاهش‌های شدید، تنها پروژه‌هایی همچون تلسکوپ فضایی هابل و تلسکوپ فضایی جیمز وب از تداوم پشتیبانی مالی برخوردار خواهند بود. اما در تصمیمی بحث‌برانگیز، تلسکوپ فضایی «نانسی گریس رومن» از فهرست حمایت‌ها حذف شده است. این تلسکوپ که به‌طور کامل مونتاژ شده و آماده پرتاب تا دو سال آینده بود، با بودجه‌ای کنترل‌شده و مشخص برای مأموریتی علمی در کلاس جهانی طراحی شده بود. نانسی گریس رومن، که به‌عنوان “هابل نسل بعدی” شناخته می‌شود، قرار بود نقش کلیدی در بررسی ماده تاریک، انرژی تاریک و جستجوی سیارات فراخورشیدی ایفا کند.

در سند بازگرداندن آمده است: «پشتیبانی از عملیات‌های تلسکوپ‌های فضایی هابل و جیمز وب ادامه خواهد یافت، اما فرض بر آن است که هیچ بودجه‌ای برای تلسکوپ‌های دیگر اختصاص نمی‌یابد.»

در ادامه این فهرست، دو مأموریت علمی دیگر نیز به طور کامل از حمایت مالی خارج شده‌اند: پروژه بازگرداندن نمونه از سطح مریخ (Mars Sample Return)، که قرار بود برای نخستین‌بار نمونه‌های فیزیکی از سیاره سرخ به زمین بازگرداند؛ و مأموریت داوینچی (DAVINCI) به سیاره زهره که با هدف بررسی ساختار جو این سیاره و درک بهتر تحول سیارات سنگی طراحی شده بود. همچنین شواهد حاکی از آن است که این تغییرات بودجه‌ای می‌تواند به بستن مرکز پروازهای فضایی گادرد در ایالت مریلند نیز منجر شود؛ مرکزی که نزدیک به ۱۰٬۰۰۰ نفر از کارکنان رسمی و پیمانکاران ناسا در آن مشغول به فعالیت هستند.

فرآیند بازگرداندن و واکنش‌ها

این کاهش‌ها کاملاً مطابق با گزارشی است که ماه گذشته به‌طور انحصاری توسط وب‌سایت آرس‌تکنیکا منتشر شده بود و در آن، هشدارهایی درباره احتمال کاهش ۵۰ درصدی بودجه‌ی علمی ناسا داده شده بود. با این حال، برخی از مقامات رسمی تا همین هفته نیز این گزارش‌ها را شایعه‌ای بی‌اساس دانسته بودند. برای نمونه، جانت پیترو، مدیر موقت ناسا، در اظهار نظری این گزارش‌ها را “شایعاتی از منابع نامعتبر” توصیف کرده بود.

اما کارشناسان سیاست‌گذاری علمی، نگاه متفاوتی دارند. آنان این کاهش‌ها را «رویدادی در سطح انقراض» برای بخش علمی ناسا دانسته‌اند. واقعیت این است که تقریباً همه‌ی دستاوردهای چشمگیر ناسا در ۲۵ سال گذشته، از دل همین برنامه‌های علمی حاصل شده‌اند: از پرواز تاریخی پهپاد نبوغ (Ingenuity) بر فراز مریخ که نخستین پرواز موتورمحور در دنیایی دیگر را رقم زد، تا مأموریت نیو هورایزنز (New Horizons) که برای نخستین‌بار از نزدیکی پلوتو عبور کرد، و فضاپیمای کاسینی (Cassini) که با کشف فواره‌های آب در سطح قمر انسلادوس، افق‌های تازه‌ای را در جستجوی حیات گشود.

سند بازگرداندن، تنها نخستین گام از فرآیند طولانی تدوین بودجه فدرال است. سال مالی ۲۰۲۶ از اول اکتبر امسال آغاز خواهد شد. مسئولیت تهیه و ارسال این بودجه بر عهده دفتر مدیریت و بودجه کاخ سفید است که رهبری آن را راسل وُت بر عهده دارد؛ کسی که از طریق مرکز Renewing America، نگاه ضد علمی خود را آشکارا و مکرراً ابراز کرده است.

از سوی دیگر، جرد آیزاکمن، فضانورد خصوصی و کارآفرین میلیاردر که به‌واسطه‌ی مأموریت فضایی Inspiration4 به شهرت رسیده است، به‌عنوان گزینه پیشنهادی دولت ترامپ برای ریاست ناسا معرفی شده است. آیزاکمن در جلسه‌ی تأیید صلاحیت خود در این هفته، از حمایت جدی خود از برنامه‌های علمی ناسا سخن گفت. اما با توجه به اینکه هنوز از سوی مجلس سنا تأیید نشده، احتمال دخالت مستقیم او در تهیه این سند بعید به نظر می‌رسد، چرا که نامزدهای در انتظار تأیید، اصولاً در فرآیندهای رسمی سیاست‌گذاری شرکت داده نمی‌شوند.

پس از دریافت سند بازگرداندن، ناسا معمولاً ۷۲ ساعت فرصت دارد تا پاسخ، اعتراض یا پیشنهادهای اصلاحی خود را ارائه دهد. این اصلاحات، در صورت پذیرش، در سند نهایی «درخواست بودجه رئیس‌جمهور» برای سال آینده گنجانده خواهد شد. هنوز زمان دقیق انتشار عمومی این سند مشخص نیست، اما انتظار می‌رود طی چهار تا شش هفته آینده منتشر شود.

احتمال تقابل در کنگره

گام بعدی در این فرآیند، همکاری کاخ سفید با کنگره برای تدوین بودجه نهایی است. مجلس نمایندگان و سنا هر یک کمیته‌های تخصیص بودجه‌ی جداگانه‌ای دارند که اولویت‌های بودجه‌ای رئیس‌جمهور را بررسی یا در صورت تمایل نادیده می‌گیرند. با توجه به شدت کاهش‌های پیشنهادی، احتمال شکل‌گیری مخالفت‌های شدید در کنگره بسیار بالاست.

جورج وایت‌سایدز، نماینده دموکرات ایالت کالیفرنیا، در گفت‌وگو با آرس‌تکنیکا اعلام کرد: «این کاهش گسترده در بودجه علوم ناسا قابل‌قبول نیست. ما هفته‌هاست درباره شایعه‌ی کاهش ۵۰ درصدی هشدار می‌دهیم، و حالا می‌دانیم که این شایعه صحت داشته است. من همراه با همکارانم در کمیته علوم تلاش خواهم کرد تا به‌روشنی نشان دهیم این تصمیم، رهبری فضایی آمریکا را به‌خطر می‌اندازد و آسیب‌های جبران‌ناپذیری به مراکز ناسا در سراسر کشور وارد می‌کند.»

با این حال، نگرانی دیگری نیز در میان است: اگر فرآیند تصویب بودجه با تأخیر مواجه شود—که در سیاست‌گذاری فدرال امری رایج است—کاخ سفید ممکن است آژانس‌ها را مجبور کند تا بر اساس همین نسخه پیشنهادی، برنامه‌ریزی‌های عملیاتی خود را از ابتدای سال مالی جدید آغاز کنند. در چنین شرایطی، و با استفاده از یک فرآیند قانونی بحث‌برانگیز به نام impoundment، برخی از مقامات دولت ترامپ بر این باورند که می‌توان همین درخواست بودجه را عملاً به سند اجرایی تبدیل کرد؛ حتی پیش از تأیید کنگره.

زمانی کنستانتین تسیولکوفسکی، که از او به‌عنوان یکی از پدران بنیان‌گذار عصر فضا یاد می‌شود، گفته بود: «زمین گهواره تمدن است، اما هیچ کودکی را نمی‌توان تا ابد در گهواره نگه داشت.» به نظر می‌رسد تمدن ما اکنون به مرحله‌ی گام گذاشتن به بیرون از این گهواره رسیده است—زمانی که فهم ما از کیهان، توان فنی ما، و رؤیای عبور از زمین، همگی به اوج خود رسیده‌اند. اما آیا سیاست‌مداران ما نیز توانسته‌اند هم‌پای دانش و خرد تمدن، دوران نوزادی فکری و جناح‌بندی‌های گذرا را پشت سر بگذارند؟ یا قرار است علم، قربانی بعدی بازی‌های سیاسی باشد؟