شبکه سی بی اس پایان برنامه شبانه محبوب به میزبانی استیون کُلبِر را اعلام کرد

در بهار سال ۲۰۱۵، در شبانگاهی از ماه می، یکی از باشکوه‌ترین مراسم‌های غیررسمی تلویزیون آمریکا برگزار شد: «دیوید لترمن»، اسطورۀ تلویزیون دیرهنگام، پس از بیش از سه دهه حضور در قاب تلویزیون، صحنه را ترک کرد و مشعل The Late Show را به کمدین سیاسیِ نسل جدید، «استیون کلبر» سپرد. برای بسیاری، این انتقال نه‌تنها پایان یک دوره بود، بلکه آغاز عصری نو در کمدی سیاسی و رسانه‌ای آمریکا به شمار می‌رفت.

برنامۀ «لِیت شو» چیست و چرا مهم است؟

برنامه‌های دیرهنگام (Late-Night Talk Shows) یکی از ژانرهای بنیادین تلویزیون آمریکاست. آن‌ها ترکیبی از گفت‌وگو، موسیقی، نمایش و مهم‌تر از همه، تفسیر طنزآلود از اخبار روز هستند. CBS با راه‌اندازی The Late Show در سال ۱۹۹۳، وارد رقابت مستقیم با The Tonight Show از NBC شد. نخست با «دیوید لترمن» که با شوخ‌طبعی خاص، طنز خشک و بی‌پروای خود، این برنامه را به یکی از قطب‌های فرهنگی آمریکای دهه‌های ۹۰ و ۲۰۰۰ تبدیل کرد.

اما حضور کلبر (حرف ت در انتهای نام خانوادگی او تلفظ نمی‌شود و برای همین هم در این متن به شکل کلبر آمده است) در این جایگاه، به آن روح تازه‌ای بخشید: او با سابقه تمرکزش بر موضوعات سیاسی تلاش کرد تا این برنامه را بیش از قبل نسبت به مسائل روز جامعه حساس نگاه دارد. ماموریت غیرممکنی که در زمانی آغاز شد که نشانه‌های شکاف‌های عمیق در بدنه جامعه ایالات متحده خود را بیش از پیش به معرض نمایش می‌گذاشت و سرانجام در قالب پیروزی خیره کننده و بهت‌آور دانلد ترامپ در مقابل هیلاری کلینتون به شکلی عریان خود را در معرض دید مردم جهان نهاد.

استیون کلبر کیست؟ از ستاره‌ طنز سیاسی تا چهرۀ وجدان رسانه‌ای

کلبر پیش از این‌که مجری The Late Show شود، یکی از ستارگان محبوب برنامه The Daily Show با اجرای «جان استوارت» بود. در آنجا نقش یک خبرنگار ساختگی را بازی می‌کرد که با اغراق در دیدگاه‌های محافظه‌کارانه، نوعی آینه‌ی تمسخرآمیز از رسانه‌های جناح راست ارائه می‌داد.

در سال ۲۰۰۵، او برنامۀ خودش را راه‌اندازی کرد The Colbert Report یا گزارش کلبر. این  برنامه، با تقلید از سبک و سیاق شبکه فاکس نیوز و مجریانی چون «بیل اورایلی»، تبدیل به یکی از جسورترین و مؤثرترین نمونه‌های طنز سیاسی تلویزیون شد.

کلبر با کاراکتر “کلبر کلان‌روایت‌پرداز”، به زبان طنز اما با دقتی بی‌نظیر، عملکرد دولت بوش، جنگ عراق، سیاست‌های محافظه‌کارانه و حتی رسانه‌های جریان اصلی را به نقد می‌کشید. او نماد جنبش کمدی سیاسی پسا-۹/۱۱ شد؛ جریانی که توسط جان استوارت آغاز شده بود و فرهنگ گفت‌وگویی را در آمریکا تغییر داد. او حتی برای شهادت درباره موضوعاتی که دربرنامه‌اش صحبت می‌کرد و با حفظ شخصیت نمایشی‌اش در مقابل کمیته‌های کنگره برای شهادت حاضر شد.

جایگاه و آمار برنامه کلبر

با ورودش به CBS در سال ۲۰۱۵، کلبر کاراکتر ساختگی‌اش را کنار گذاشت و خود واقعی‌اش را به مخاطبان معرفی کرد: مردی باهوش، کتاب‌خوان، اهل طنز، عمیقاً درگیر با دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی و یکی از معدود مراجع کامل و قابل استناد در دنیای ارباب حلقه‌های تالکین. (پیتر جکسون زمانی گفته بود به هیچ وجه نمی‌تواند درباره جزییات دنیای تالکین با کولبر وارد بحث شود و او مرجع بلامنازع این نویسنده است). او در ابتدا چالش‌هایی برای حفظ مخاطب و قرار گرفتن در موقعیت جدید داشت به خصوص که قرار بود جای یک شخصیت افسانه ای مانند دیوید لترمن را پر کند. اما با شروع انتخابات ۲۰۱۶ و ظهور پدیده‌ای به نام دونالد ترامپ، همه‌چیز تغییر کرد.

کلبر به یکی از مهم‌ترین صداهای منتقد ترامپ در تلویزیون بدل شد. انتقادهای مستقیم، طنزهای گزنده، مونولوگ‌های شبانه و بازتاب سیاست در قالب کمدی، به او جایگاه نخست در میان برنامه‌های دیرهنگام را داد. به مدت ۹ فصل، The Late Show with Stephen Colbert پربیننده‌ترین برنامه شبانه آمریکا بود.

جنگ با ترامپ؛ از شوخی تا دشمنی سیاسی

از همان آغاز کمپین انتخاباتی ترامپ، کلبر با لحنی صریح و گاه بی‌رحمانه به نقد او پرداخت. او سخنرانی‌ها، دروغ‌ها، نظریه‌های توطئه و شخصیت ناپایدار ترامپ را سوژه کرد. این نقدها به‌ویژه در سال‌های اول ریاست‌جمهوری ترامپ، شبانه به بخشی از روان‌درمانی جمعی بینندگان لیبرال تبدیل شده بود.

ترامپ نیز بی‌پاسخ نماند. بارها در توییتر کلبر را هدف قرار داد. او را «کم‌استعداد»، «فاسد» و «ابله» خواند و خواهان لغو برنامه‌اش شد. در برخی موارد، حتی تهدید به شکایت از CBS به‌خاطر «نفرت‌پراکنی» کرد.

داستان لغو؛ اعلامی آرام، در پس‌زمینه‌ای پرتنش

در ۱۷ ژوئیه ۲۰۲۵، کلبر در پایان یکی از اپیزودها خطاب به مخاطبان گفت: «خب، یک خبر… The Late Show در مه ۲۰۲۶ به پایان می‌رسد و برنامه جایگزینی نخواهد داشت.» حضار شگفت‌زده و خشمگین شدند، اما کلبر با لبخندی تلخ ادامه داد: «من هم همین حس شما را دارم.»

شبکه CBS اعلام کرد که این تصمیم «کاملاً مالی» بوده است. آن‌ها به کاهش درآمد تبلیغات، گرانی تولید و تغییر رفتار مخاطبان اشاره کردند. اتفاقی که همه شبکه های تلویزیونی و بسترهای سنتی رسانه را تحت تاثیر قرار داده است؛ اما واقعیت فراتر از این بود.

تنها چند شب پیش از اعلام لغو، کلبر در مونولوگی داغ، توافق مالی بین شرکت مادر CBS یعنی «پارامونت» با دونالد ترامپ را افشا و آن را «رشوه‌ای چاق و فاسد» خوانده بود.

 این توافق برای پایان‌دادن به شکایت ترامپ علیه برنامه «۶۰ دقیقه» انجام شده بود در قلب ماجرا، شکایت حقوقی دونالد ترامپ علیه برنامه خبری سرشناس ۶۰ دقیقه قرار داشت؛ شکایتی که ادعا می‌کرد CBS و خبرنگاران این برنامه در جریان مصاحبه‌ای با کامالا هریس، مطالبی را به‌شکل «جهت‌دار» تدوین و منتشر کرده‌اند که به وجهه سیاسی ترامپ لطمه زده است. با این حال، تحلیلگران حقوقی از ابتدا این شکایت را «ضعیف» و «فاقد پشتوانه مستدل قانونی» ارزیابی کردند، چرا که محتوای منتشرشده مشمول مصونیت رسانه‌ای و آزادی بیان تحت متمم اول قانون اساسی بود. همین مسئله باعث شد بسیاری از ناظران از توافق ۱۶ میلیون دلاری پارامونت برای مختومه کردن این شکایت، نه به‌عنوان مصالحه‌ای حقوقی، بلکه به‌عنوان «پرداختی برای سکوت» یا حتی «نوعی رشوه سیاسی» یاد کنند؛ اقدامی که می‌تواند زمینه‌ساز جلب رضایت ترامپ در پرونده ادغام پارامونت با اسکایدنس در کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC) باشد.

واکنش‌ها؛ از جان استوارت تا ترامپ

واکنش‌ها به این تصمیم فوری و گسترده بود. جان استوارت، مربی رسانه‌ای کلبر و فردی که برخی از منتقدان رسانه او را صدای وجدان بسیاری از آمریکایی‌ها می ‌نامند در این باره گفت:

«وقتی قدرتمندترین برنامۀ سیاسی-کمدی آمریکا ناگهان تعطیل می‌شود و پیش از آن مجری‌اش افشاگری‌ای علیه رئیس‌جمهور فعلی می‌کند، این را نمی‌توان تصادفی دانست. این فقط یک تصمیم تجاری نیست، بلکه یک گام دیگر در مسیر اقتدارگرایی است.»

برنی سندرز، الیزابت وارن، و حتی اتحادیه نویسندگان آمریکا، خواستار تحقیق در خصوص انگیزه‌های پشت پرده شدند. از سوی دیگر، دونالد ترامپ در شبکه اجتماعی‌اش نوشت: «کلبر بالاخره رفت. یکی از بی‌استعدادترین، زشت‌ترین و مغرض‌ترین افراد تلویزیون».

مجریانی چون جیمی کیمل، جیمی فالن، جان اولیور و ست مایرز با بیانیه‌هایی یا در مونولوگ‌های خود، این تصمیم را نشانه‌ای خطرناک برای آزادی رسانه دانستند.

نگرانی‌های فراگیر برای آزادی رسانه

ماجرا فقط به کلبر محدود نمی‌شود. گزارش‌هایی حاکی است که در دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، تلاش های او و دولت برای محدود کردن رسانه‌ها به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. تلاش‌هایی که حتی پیش از به قدرت رسیدن او آغاز شده بود. از جمله این موارد اقدام جف بزوس برای تحت فشار قرار دادن تحریریه واشینگتن پست برای جلوگیری از اعلام حمایت از  نامزدی کاملا هریس بود که با مخالفت‌های بی‌سابقه از جمله اعتراض‌های شدید مارتی بارون، سردبیر پیشین این روزنامه مواجه شد.

تیم رسانه‌ای او مجوز حضور خبرنگاران رسانه‌هایی که دستورات تحریری کاخ سفید (برای مثال استفاده از لفظ جعلی خلیج آمریکا به جای خلیج مکزیک) را رعایت نمی‌کردند، در کاخ سفید و همراهی رییس جمهور ار لغو و جای آن‌ها را به بلاگرها و پادکسترهای حامی خود داد.

دولت او همین طور طرح‌هایی برای محدودکردن دسترسی رسانه‌ها به اطلاعات دولتی تدوین کرده  است.

این‌ها همه در کنار حذف The Late Show و برخوردهای مشابه، فضایی ایجاد کرده که بسیاری آن را طلوع «زمستان رسانه‌ای» می‌نامند. اتفاقی که غروب «شبانه‌های» سی بی اس، پرچمدار آن است.

آیا عصر برنامه‌های شبانه به پایان رسیده؟

با ظهور یوتیوب، پادکست‌ها، استریم و شبکه‌های اجتماعی، مخاطب دیگر منتظر ساعت ۱۱:۳۰ شب نمی‌ماند. حتی بخش اعظم مخاطبان کلبرت، مونولوگ‌های او را در یوتیوب فردا صبح تماشا می‌کردند. شبکه‌ها به‌تدریج به حذف این برنامه‌ها، یا کاهش تعداد شب‌های پخش آن روی آورده‌اند. اما همچنان، این برنامه‌ها فضایی منحصربه‌فرد بودند: جایی برای گفت‌وگوی بدون فیلتر، ارتباط با چهره‌ها، تحلیل‌های سیاسی و در عین حال سرگرم‌کننده. بسیاری از شبکه‌ها از جمله پارامونت هم اکنون حضوری فعال در فضای اینترنت دارند و شبکه‌های استریم خود را ساخته‌اند. بسیاری از برنامه‌هایی از جنس برنامه کولبر شاید نتواند در عصر مهاجرت بینندگان از تلویزیون سنتی به شبکه های اینترنتی مخاطب را به همراهی با تلویزیون و پرداخت اشتراک کابلی وادار کند (همانطور که هیچ برنامه دیگری شاید این توان را نداشته بادش) اما حضور آن در اسریم ها و پلت فرم های اختصاصی نقطه قوتی برای هر کمپانی است و همین هم شائبه سیاست زده بودن این تصمیم را بیشتر می‌کند.

پیامد جهانی؛ زمانی که آمریکا الگو نباشد

وقتی آزادی رسانه در کشوری مانند ایالات متحده تضعیف می‌شود، پیام روشنی برای حکومت‌های اقتدارگرا دارد: «شما هم می‌توانید» و از آن مهم‌تر «مجاز به این کار هستید»

در ایران، روسیه، ترکیه، چین، و بسیاری از کشورهای دیگر، مقامات سال‌ها از بهانه‌هایی مثل “بی‌طرف نبودن رسانه‌ها” یا “دفاع از ارزش‌های ملی” برای محدودکردن آزادی بیان استفاده کرده‌اند. حالا وقتی در آمریکا برنامه‌ای مانند The Late Show به خاطر حمله به رئیس‌جمهور تعطیل می‌شود، دولت‌های اقتدارگرا پشت‌گرم می‌شوند.

لغو برنامۀ استیون کلبر صرفاً پایان یک برنامه تلویزیونی نیست. نشانه‌ای است از عصری جدید، که در آن آزادی بیان، طنز سیاسی، و نقد قدرت به راحتی قربانی مصلحت‌اندیشی‌های تجاری، فشارهای سیاسی و ساختارهای اقتدارگرا می‌شوند.

کلبر شاید از قاب تلویزیون برود، اما پرسش‌هایی که مطرح کرد و شوخی‌هایی که به حقیقت نزدیک‌تر از هر تحلیل سیاسی بودند، هنوز در ذهن میلیون‌ها نفر زنده‌اند. او و همراهانش البته برای همیشه ناپدید نخواهند شد. عرصه رسانه‌های دیجیتال فرصتی تازه برای آن‌ها فراهم می‌آورد اما این فرصت درخشان برای ادامه فعالیت یک تفاوت عمده با برنامه تلویزیونی شبکه ‌های عمومی دارد. در این فضای تازه و به شدت حبابی ممکن است تنها صدای این افراد که زمانی دماسنج جامعه بودند، تنها در میان کسانی بازتاب پیدا کند که از پیش با آن‌ها سازگاری دارند و فرصت قرار دادن مخاطب عام در معرض ایده های مختلف و گاه بحث برانگیز که باورهای آن‌ها را به چالش می‌کشد، از دست می‌رود.