رقابت فضایی آمریکا با چین و روسیه برای توسعه نیروگاه هسته‌ای بر ماه
خلاصه داستان
ناسا در یک دستورالعمل جدید، مأموریتی به گفته خود «حیاتی» برای استقرار راکتور هسته‌ای بر سطح ماه تا پایان دهه جاری تعریف کرده است. در این برنامه، یک «مدیرکل انرژی هسته‌ای» منصوب خواهد شد تا در عرض شش ماه، دو طرح پیشنهادی از بخش خصوصی را انتخاب کند. این طرح پاسخی مستقیم به تلاش‌های مشترک چین و روسیه است که قصد دارند تا میانه دهه ۲۰۳۰، یک نیروگاه هسته‌ای بر ماه نصب کنند.
چرا این موضوع مهم است؟
در دنیایی که رقابت فضایی دیگر نه‌تنها بر سر اکتشاف بلکه بر سر منابع و نفوذ است، بهره‌گیری از انرژی هسته‌ای به‌ویژه در محیط‌هایی چون ماه و مریخ می‌تواند تعیین‌کننده برتری استراتژیک باشد.
توانایی تأمین برق مداوم از طریق شکافت هسته‌ای، مزیتی مهم در مکان‌هایی مانند قطب جنوب ماه یا سطوح پرغبار مریخ محسوب می‌شود. اگر کشوری بتواند زودتر از دیگران چنین راکتوری را نصب کند، ممکن است در اطراف این راکتور «منطقه ممنوعه» اعلام کرده و دیگران را از حضور یا استفاده از آن بخش‌ها منع کند. این امری است که در عین حال توافق عدم مالکیت کشورها بر اجرا فضای ماورا جو را نیز نقض می‌کند.
البته سال‌ها پیش سنای ایالات متحده طرحی را به تصویب رساند که این کشور و نیروی نظامی آن را موف به دفاع از منافع و مایملک بخش خصوصی این کشور در فضا می‌کرد. لایحه‌ای که در تضاد کامل با معاهده استفاده صلح آمیز از فضای ماورا جو به تصویب رسید و زمینه را برای درگیری‌های آینده در فضا همراه کرد و بعد از آن با اعلام رسمی تشکیل نیروی فضایی به عنوان یکی از ارکان نیروهای مسلح ایالات متخحده توسط ترامپ به شکل جدی‌تری دنبال شد.
هسته‌ای در فضا: ایده‌ای قدیمی با فناوری‌های تازه
استفاده از انرژی هسته‌ای در فضا سابقه‌ای چند دهه‌ای دارد، اما طی سال‌های اخیر پیشرفت‌های فناورانه، راکتورهای هسته‌ای را به‌مراتب کوچک‌تر، سبک‌تر و قابل اعتمادتر کرده‌اند.
از سال ۲۰۰۰ تاکنون، ناسا حدود ۲۰۰ میلیون دلار در توسعه سامانه‌های شکافت هسته‌ای سبک سرمایه‌گذاری کرده است. تازه‌ترین پروژه در سال ۲۰۲۳ شامل سه قرارداد پژوهشی با هدف تولید ۴۰ کیلووات برق بود—معادل برق لازم برای ۳۰ خانه در طول ده سال.
اما برای مأموریت‌های انسانی طولانی‌مدت در مریخ، به برآورد ناسا دست‌کم ۱۰۰ کیلووات برق لازم است تا نیازهایی همچون پشتیبانی زیستی، ارتباطات، و استخراج منابع از سطح را تأمین کند.
فرمان تازه ناسا: از برنامه‌ریزی تا پرتاب
در یادداشت ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۵، امضاشده توسط شان دافی—رئیس موقت ناسا و همزمان وزیر حمل‌ونقل ایالات متحده—به صراحت آمده که آمریکا باید تا پایان سال مالی ۲۰۲۹ (یعنی سه‌ماهه نخست سال ۲۰۳۰ میلادی) آماده پرتاب نخستین راکتور هسته‌ای خود باشد.
این برنامه در ادامه تصمیم کلیدی دسامبر ۲۰۲۴ ناسا است که برای نخستین بار، استفاده رسمی از انرژی هسته‌ای برای مأموریت مریخ را تأیید کرد.
راکتورهای پیشنهادی باید با «فرودگر کلاس سنگین» سازگار باشند که توانایی حمل ۱۵ تُن بار را دارد—استانداردی که برای حمل و نصب تجهیزات اساسی در سطح سیاره‌ای تعریف شده است.
رقابت هسته‌ای روی ماه: چین، روسیه و ایالات متحده
به گفته ناسا، از مارس ۲۰۲۴ تاکنون، چین و روسیه دست‌کم سه بار به‌طور علنی اعلام کرده‌اند که در تلاش برای ساخت راکتور مشترک ماه‌نشین تا میانه دهه ۲۰۳۰ هستند.
این همکاری بلندپروازانه، نگرانی‌هایی در واشنگتن برانگیخته است؛ چراکه در صورت موفقیت، آن‌ها می‌توانند مناطق کلیدی ماه—از جمله ناحیه قطب جنوب که محل تمرکز منابع یخی است—را در عمل تصرف کرده و حضور دیگر کشورها را محدود کنند.
در مقابل، آمریکا که با تأخیرهای مداوم در برنامه آرتمیس روبه‌روست، هنوز تاریخ مشخصی برای بازگشت انسان به ماه ندارد. مأموریت آرتمیس-۳، نخستین فرود سرنشین‌دار، اکنون به سال ۲۰۲۷ موکول شده—تاریخی که بسیاری آن را خوش‌بینانه می‌دانند. به‌ویژه با توجه به اینکه فرودگر اصلی یعنی استارشیپ شرکت اسپیس‌ایکس هنوز آماده نیست.
در همین حال، چین برنامه‌ریزی کرده در سال ۲۰۳۰ نخستین مأموریت انسانی خود را به ماه انجام دهد و در چند سال اخیر نیز سابقه‌ای از تحقق برنامه‌های فضایی طبق زمان‌بندی ارائه کرده است.
گام بعدی چیست؟
اکنون ناسا در حال انتخاب دو پیشنهاد از بخش خصوصی برای توسعه راکتور است. انتظار می‌رود این انتخاب ظرف شش ماه آینده انجام شود.
اگر همه‌چیز طبق برنامه پیش برود، نخستین سامانه هسته‌ای آماده پرتاب باید تا پیش از پایان دهه ۲۰۲۰ آماده باشد—یعنی پیش از آنکه چین و روسیه بتوانند طرح مشترک خود را عملی کنند.
در شرایطی که همین امروز داستان استفاده از انرژی شکافت روی زمین با چالش‌های فراوان همراه است و بحران های سیاسی و نظامی متعددی را ایجاد کرده است، تلاش برای اتمی کردن ماه به عنوان قدمی برای امتیاز گیری استراتژیک می‌واند سرحدات فضا را به جای تبدیل شدن به مکانی برای تحقق رویای آینده بهتر به عرصه تازه نبرد تبدیل کند.
اگرچه استفاده از فناوری هسته‌ای از جمله نیروگاه‌های شکافت در آینده توسعه فضایی یکی از گزینه‌های مهم است، اما چنانچه این روند به جای همکاری جهانی بر اساس رقابت های ملی باشد، ممکن است فاجعه در انتظار آینده فضا باشد.
شاید چنین مناسبت‌هایی بار دیگر این گمانه ادبیات علمی تخیلی را به موضوع بحثی تازه بدل کند که آیا سیاره ای که نتوانسته است از بدویت مرزهای ملی و سرزمینی گذر کند، اخلاقا مجاز به قدم گذاشتن به فضا و توسعه آن خواهد بود؟
خیر واقعا! نه تنها به درک یک سیاره مشترک نرسیده، که برای حفظ قدرت و برتری از هیچ جنایتی هم فرو گذار نیست ، حتی میتونه به تمام منظومه هم بسطش بده ! 😐
پروژه آرتمیس که هنوز بلاتکلیفه و ظاهرا دولت فعلی هیچ برنامه مشخصی براش نداره.. با این حال سوال اینجاست که برای راه اندازی راکتورهای هسته ای ، آیا حضور مستمر انسان روی ماه ضروری نیست ؟!!