کاهش نقش داوران بیرونی، افزایش اختیار مدیران برنامه و نگرانی درباره کیفیت «داوری شایستگی»
بنیاد ملی علوم آمریکا (NSF) با استناد به کاهش شدید نیروی انسانی، تغییراتی اساسی در روند بررسی و داوری پیشنهادهای پژوهشی اعمال کرده است. به گزارش ساینس طبق یک یادداشت داخلی به تاریخ اول دسامبر، این نهاد از این پس میتواند بهجای حداقل سه داوری بیرونی، در برخی موارد تنها به یک داوری خارجی (داور مستقل) بسنده کند، استفاده معمول از پنلهای تخصصی برای بحث جمعی درباره طرحها را کنار بگذارد و اختیار بیشتری به مدیران برنامه بدهد تا درباره تأمین مالی یا رد یک طرح تصمیمگیری کنند. این تغییرات در راهنمای گرنتدهی NSF که هشتم دسامبر بهروزرسانی شده نیز بازتاب یافته است.
چرا مهم است؟
NSF یکی از مهمترین نهادهای تأمین مالی پژوهش پایه در آمریکا است و سالانه حدود ۵۰هزار پیشنهاد پژوهشی دریافت میکند. هر تغییری در سازوکار داوری آن، مستقیماً بر جهتگیری علم، فرصتهای پژوهشی دانشگاهها و حتی اولویتهای ملی تحقیق و توسعه اثر میگذارد. منتقدان میگویند کاهش داوری بیرونی و بحثهای جمعی میتواند به تضعیف «داوری مبتنی بر شایستگی علمی» بینجامد؛ در مقابل، مدافعان معتقدند این اصلاحات برای حفظ کارآمدی نهادی با نیروی انسانی فرسوده اجتنابناپذیر است.
چه اتفاقی افتاده است؟
NSF در سالهای اخیر با کاهش چشمگیر کارکنان مواجه شده است؛ بخشی از این کاهش به حذف صدها «روتِیتِر» بازمیگردد—دانشمندانی از دانشگاهها که بهطور موقت بهعنوان مدیر برنامه یا مدیر ارشد در NSF خدمت میکردند. برخی از هشت اداره اصلی NSF گزارش دادهاند که تا یکسوم مدیران برنامه خود را از طریق بازخرید، بازنشستگی زودهنگام یا خروج داوطلبانه از دست دادهاند.
در چنین شرایطی، جذب داوران بیرونی و تشکیل پنلهای تخصصی—که بخش زمانبر داوری گرنتهاست—فشار مضاعفی بر کارکنان باقیمانده وارد میکند. یادداشت داخلی NSF تصریح میکند که «تأمین سه داوری بیرونی برای برخی پیشنهادها میتواند از نظر زمانی بازدارنده باشد.»
تغییرات اصلی در روند داوری
بر اساس این سیاست جدید، مدیران برنامه میتوانند پیشنهادهای بیشتری را بدون ارسال برای داوری بیرونی رد کنند یا در مواردی، بدون تشکیل پنل، پیش بروند—بهویژه اگر طرحها در حوزههای اولویتدار دولت ترامپ مانند هوش مصنوعی، علم اطلاعات کوانتومی و تولید پیشرفته باشند. در عین حال، تأیید نهایی طرحهای منتخب همچنان نیازمند امضای مدیر ارشد علمی NSF است که از کارکنان حرفهای و دائمی به شمار میرود.
همچنین، NSF از مدیران برنامه خواسته است خلاصه نظرات داوری—که نقاط قوت و ضعف هر طرح را جمعبندی میکند—از یک صفحه یا بیشتر، به سه تا پنج جمله کاهش یابد.
موافقان چه میگویند؟
برخی از مدیران پیشین NSF معتقدند این تغییرات واقعبینانه است. بهگفته آنها، داوریهای بیشتر الزاماً به تصمیم بهتر نمیانجامد و پنلها میتوانند دچار «تفکر گروهی» شوند یا تحتتأثیر صدای مسلط یک فرد قرار گیرند. از نگاه این گروه، مدیران برنامه—که اکنون بیشترشان کارمند دائمی هستند—دانش فنی لازم را دارند و نسبت به اولویتهای دولت وقت نیز آگاهترند.
منتقدان چه نگرانند؟
در مقابل، برخی کارکنان فعلی و پژوهشگران دانشگاهی هشدار میدهند که حذف بحثهای جمعی و کاهش داوری بیرونی، روح داوری شایستگی را تضعیف میکند. از نظر آنها، پنلها جایی است که حتی ایدههای نوآورانه—آنهایی که امتیاز اولیه بالایی نگرفتهاند—میتوانند در بحث جمعی بازبینی و احیاناً نجات پیدا کنند.
کاهش شدید بازخورد کتبی نیز میتواند بهویژه برای پژوهشگران جوان مشکلساز باشد؛ زیرا یادگیری نوشتن یک پروپوزال موفق، به بازخوردهای دقیق درباره نقاط ضعف طرحهای ردشده وابسته است.
سیاست، دانشگاه و کاخ سفید
برخی ناظران این تغییرات را صرفاً یک تصمیم اداری نمیدانند. یک مقام پیشین علمی کاخ سفید—که نخواست نامش فاش شود—میگوید دولت ترامپ مدتهاست نگاه انتقادی به دانشگاهها دارد و روتیترها را حامل «جهانبینی دانشگاهی» میداند که بهزعم آنها بیش از حد به نفع مؤسسات آموزش عالی عمل میکند. از این منظر، افزایش نقش کارکنان دائمی NSF به معنای همسویی بیشتر با اولویتهای کاخ سفید تعبیر میشود.
در نهایت: NSF تأکید میکند که «داوری بیرونی همچنان رکن اصلی روند داوری شایستگی» باقی میماند و این تغییرات با اصول « طلایی استاندارد علم» اعلامشده در فرمان اجرایی دولت همخوان است. با این حال، منتقدان تردید دارند که کاهش داوری و محدودکردن بحثهای تخصصی، با ادعای حفظ بالاترین استانداردهای علمی سازگار باشد.
آنچه روشن است این است که این اصلاحات، توازن قدرت در تصمیمگیری علمی را بهنفع مدیران برنامه تغییر میدهد—تغییری که پیامدهای آن برای کیفیت علم، استقلال پژوهش و رابطه دولت با دانشگاهها، در سالهای آینده آشکارتر خواهد شد.