جایزه نوبل در پزشکی امسال به کاشفان ویروسی رسید که بیش از 70 میلیون نفر را در سراسر جهان مبتلا کرده است.
امسال نوبل پزشکی به هاروی جی.آلتر، چارلز ام. رایس و مایکل هوتون، به دلیل کشف ویروس هپاتیت سی (HCV)، اهدا خواهد شد.
ویروس هپاتیت سی یکی از سه ویروس هپاتیتی است که به کبد حمله میکند. هپاتیت A از طریق آب و غذای آلوده منتقل میشود و عفونتی کوتاهمدت را ایجاد میکند که معمولاً در بازه زمانی چندهفتهای بهبود مییابد. هپاتیت B و C هر دو از طریق خون آلوده منتقل میشوند و باعث عفونتهای مزمنی میشوند که ممکن است تا پیش از آشکار کردن عوارض خود در بازهای طولانی و چندین ساله به کبد حمله کند. آسیبهای ناشی از این دو ویروس ممکن است به سیروسز (cirrhosis) یا سرطان کبد منجر شود که در مواردی تنها راه درمانش پیوند کبد است. با کشف ویروس هپاتیت C بود که برنامههای تشخیصی آن در خون توسعه پیدا کرد و باعث شد تا ویروس بهطور قابلتوجهی عقبنشینی کرده و عمده موارد ابتلا نیز به مواردی قابلدرمان بدل شوند.
تیموتی شانهان، ویروسشناسی که عمده تحقیقاتش بر روی هپاتیت سی بوده است، به ساینتفیک آمریکا گفت: «کار چارلی رایس در کشف هپاتیت سی و ساخت سیستمهایی برای بررسی زیستشناسی آن و کشف داروهایی برای درمان آن منجر به توسعه سریعی در تولید داروهای ضدویروسی شد . همین تلاشها بود که برای مثال امروزه به ابداع داروی رمدزویر منجر شده است.» رمدزویر دارویی است که نتایج امیدوارکنندهای برای کاهش مدت بهبود مبتلایان به کوید-19 حاد از خود نشان داده است و ازجمله در رژیم دارویی تجویزشده به دانلد ترامپ نیز قرار داشت.
هپاتیت B و C برای نخستین بار در میان بیمارانی مشاهده شد که میزبان خون اهدایی بودند یا داروهای تهیهشده از خون دیگران را استفاده میکردند. در دهه 1960 میلادی باروک بلومبرگ موفق به کشف ویروس هپاتیت B شد و بهواسطه آن در سال 1976 جایزه نوبل را به خود اختصاص داد.
اگرچه کشف هپاتیت B قدم بزرگی به شمار میرفت اما نمیتوانست همه موارد بیماریهای مشاهدهشده را توضیح دهد. در اواخر دهه 1960 بود، آلتر که در آن زمان در موسسه ملی سلامت و در بخش ذخیرهگاه خون آن کار میکرد، به این مشکوک شد که شاید عامل بیماریزا (پاتوژن) ناشناختهای در ایجاد بیماری – بهخصوص در مواردی که بیماریهای کبدی پس از پیوند کبد بازمیگردد – نقش بازی کند.
او نشان داد که این بیماری از طریق خون آلوده میتواند به میمونها نیز منتقل شود. مرحله بعدی جدا کردن ویروس هپاتیت سی بود. اما هوتون و همکارانش که در آن زمان در شرکت داروسازی کرایون (Chrion) کار میکردند موفق شدند در سال 1989 این ویروس را شبیهسازی (کلون) کنند.
برای این کار آنها DNA ویروس را از حیوانی که مبتلا شده بود به درون یک باکتری تزریق کردند و با کمک بررسی پادتنهایی که بدن انسان در مقابله با این ویروس آزاد میکند سعی کردند ژنوم آن را تعیین کنند.
هپاتیت سی به روایت سازمان بهداشت جهانی:
- هپاتیت سی بیماری کبدی است که بهواسطه ویروس هپاتیت سی یا HCV ایجاد میشود: ویروس ممکن است منجر به بیماری حاد یا مزمن شود. شدت بیماری ممکن است خفیف بوده که ظرف چند هفته بهبود یابد یا شرایط جدیتری را ایجاد کند که منجر به بیماری مزمن و خطرناک و طولانی شود.
- هپاتیت سی یکی از عوامل اصلی سرطان کبد است.
- هپاتیت سی ویروسی مقیم در خون است. رایجترین شیوههای انتقال آن عبارتند از: استفاده از سرنگ آلوده، استفاده از مواد مخدری که نیاز به تزریق دارند، استفاده از خون یا محصولات خونی آزموده نشده یا اعمال جنسی که به مجاورت با خون شریک جنسی منجر میشود.
- تخمین زده میشود در سراسر جهان 71 میلیون نفر مبتلا به این ویروس باشند
- عمده کسانی که مبتلا به حالات مزمن بیماری میشوند در نهایت به سرطان کبد مبتلا میشوند.
- داروهای ضدویروسی در بیش از 95 درصد موارد میتواند به بیمار کمک کند و خطر ابتلا به سرطان کبد و مرگ ناشی از آن را کاهش دهد اما دسترسی جهانی به درمان و روشهای تشخیصی هنوز پایین است
- بر خلاف هپاتیت A و B، در حال حاضر واکسنی علیه هپاتیت سی وجود ندارد و تحقیق در این زمینه ادامه دارد.
آنها کشف کردند که ویروس هپاتیت C با ویروسهای خانواده فلیوی ویروس (Flavivirus) شباهت دارد. این نخستین باری بود که از چنین رویکردی برای شناسایی یک ویروس استفاده میشد این کشف منجر به طراحی آزمایش تشخیصی خون برای تعیین ابتلا به ویروس شد که با کمک آن میشد ابتلای افراد به ویروس هپاتیت C را زیر نظر گرفت. همین آزمون بود که بهسرعت توانست جلوی انبوهی از انتقال ویروس در اثر انتقال خون در سراسر جهان بگیرد و آن را مهار کند.
بااینوجود هنوز معلوم نبود که آیا ویروس بهتنهایی میتواند عامل ایجاد بیماری باشد یا باید همراه با ویروس دیگری عمل کند. برای بررسی این موضوع ریس و همکارانش در دانشگاه واشنگتن در سنت لوییز این عامل بیماریزا را شبیهسازی کرده و به حیوانات تزریق کردند اما ویروس تکثیر نشد. زمانی که ریس به مقایسه ساختار ژنتیکی ویروسهای کلون شده پرداخت متوجه شد نسخه اصلی که از روی آن سایر ویروسها کلون شده بودند، دارای جهشی بوده که آن را غیر مؤثر میکرده است. او با اصلاح این جهش و بازگرداندنش به حالت اولیه و تکرار آزمایش نشان داد که ویروس هپاتیت سی بهتنهایی میتواند منجر به بروز عوارض در شامپانزهها شود.
مطابق هر سال و هر جایزه نوبلی این انتخاب نیز با مباحثههایی درون جامعه ویروس شناسان درباره نقش افراد مختلف در این فرآیند همراه بوده است.
منابع
Discovery of Hepatitis C Snags Nobel Prize in Medicine[1]
CDC[2]
Nobel Prize[3]
WHO[4]
[1] Tanya Lewis, “Discovery of Hepatitis C Snags Nobel Prize in Medicine,” Scientific American, accessed October 5, 2020, https://www.scientificamerican.com/article/discovery-of-hepatitis-c-snags-nobel-prize-in-medicine1/.
[2] “Hepatitis C Questions and Answers for the Public | CDC,” September 21, 2020, https://www.cdc.gov/hepatitis/hcv/cfaq.htm.
[3] “The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2020,” NobelPrize.org, accessed October 5, 2020, https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2020/summary/.
[4] “Hepatitis C,” accessed October 5, 2020, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hepatitis-c.
