در روزهای اخیر مناطقی از استان کبک و انتاریو در کانادا شاهد بازگشت بیماری باکتریایی است کهعمدتا از نیش کنه هایی بر بدن سگ ها خانه دارند، به انسان منتقل می شود.

تب خال‌دار کوه‌های راکی (Rocky Mountain Spotted Fever یا RMSF) یک بیماری باکتریایی جدی است که از طریق نیش کنه‌های آلوده منتقل می‌شود. این بیماری که نخستین بار در غرب آمریکا شناسایی شد، اکنون در بخش‌هایی از کانادا نیز مشاهده می‌شود. در اوت ۲۰۲۵، نخستین مورد انتقال محلی آن در استان کبک تأیید شد و نگرانی‌ها درباره گسترش بیماری‌های منتقله از کنه در شمال افزایش یافت.

تب خال‌دار کوه‌های راکی چیست؟

عامل بیماری باکتری Rickettsia rickettsii است که در بدن کنه‌هایی مانند کنه سگ آمریکایی (Dermacentor variabilis)، کنه چوب کوه‌های راکی (Dermacentor andersoni) و در برخی مناطق کنه قهوه‌ای سگ (Rhipicephalus sanguineus) زندگی می‌کند. در کانادا، R. sanguineus عمدتاً در محیط‌های بسته مرتبط با سگ‌ها دیده می‌شود و در طبیعت آزاد جمعیت پایدار ندارد.

با نیش کنه، باکتری وارد جریان خون انسان می‌شود و به سلول‌های پوشاننده رگ‌ها حمله می‌کند. این فرآیند منجر به التهاب و نشت مایعات از عروق شده و می‌تواند اندام‌های حیاتی را درگیر کند.

علائم و تشخیص

علائم اولیه بیماری بین سه تا دوازده روز پس از نیش ظاهر می‌شوند: تب بالا، سردرد شدید، درد عضلانی، تهوع و خستگی. بثورات کلاسیک دو تا پنج روز پس از شروع تب از مچ دست و پا آغاز می‌شود و به تنه و گاهی به کف دست و پا گسترش می‌یابد.

اما حدود ۱۰ درصد بیماران اصلاً بثورات پوستی ندارند و کمتر از نیمی در سه روز اول دانه‌وزنی نشان می‌دهند؛ بنابراین اتکا به راش برای تشخیص اولیه کافی نیست. ظهور پتشی (لکه‌های خونریزی زیرپوستی) در روزهای پایانی، نشانه‌ای از شدت بیماری است. کودکان زیر ۱۰ سال در معرض خطر بیشتری برای بروز شکل شدید بیماری قرار دارند.

تشخیص زودهنگام دشوار است، زیرا نشانه‌ها شبیه بیماری‌های دیگر از جمله آنفلوآنزا هستند. آزمایش‌های سرولوژی یا بیوپسی می‌توانند بیماری را تأیید کنند، اما نتایج در مراحل ابتدایی قابل اعتماد نیست. بنابراین پزشکان درمان را بر اساس علائم و سابقه تماس با کنه آغاز می‌کنند.

درمان و عوارض

داکسی‌سایکلین درمان خط اول است و برای همه گروه‌های سنی، از جمله کودکان و زنان باردار، توصیه می‌شود. درمان باید بدون تأخیر آغاز شود و حداقل ۵ تا ۷ روز ادامه یابد و سه روز پس از رفع تب نیز ادامه پیدا کند. تب معمولاً ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از شروع درمان فروکش می‌کند و عدم پاسخ به درمان می‌تواند نشانه تشخیص نادرست باشد.

بدون درمان، مرگ‌ومیر بین ۲۰ تا ۳۰ درصد است، اما با درمان سریع معمولاً به کمتر از یک درصد می‌رسد. با این حال، اگر درمان با تأخیر آغاز شود، میزان مرگ‌ومیر می‌تواند تا ۴۰ تا ۵۰ درصد هم برسد.

عوارض در موارد شدید شامل آسیب عصبی پایدار، مشکلات اندام‌های داخلی و گانگرن اندام‌ها است که گاه به قطع عضو می‌انجامد.

گسترش اخیر در کانادا

تا سال‌های اخیر، RMSF در کانادا بسیار نادر بود و در بریتیش کلمبیا تنها صفر تا سه مورد در سال گزارش می‌شد. اما در اوت ۲۰۲۵، نخستین مورد انتقال محلی در منطقه Eastern Townships کبک تأیید شد. بیمار پس از دریافت داکسی‌سایکلین بهبود یافت.

در کنار این، در ژوئیه ۲۰۲۵ چند مورد RMSF در سگ‌ها در لانگ‌پوینتِ انتاریو ثبت شد که یکی از آن‌ها منجر به مرگ شد. این گزارش‌ها نشان می‌دهد کنه‌های ناقل در حال گسترش در شرق کانادا هستند.

نقش تغییرات اقلیمی

افزایش دما و طولانی‌تر شدن فصل‌های گرم، چرخه زندگی کنه‌ها را طولانی‌تر و گستره جغرافیایی آن‌ها را وسیع‌تر کرده است. علاوه بر این، افزایش جمعیت میزبان‌هایی مانند جوندگان و گوزن‌ها نیز در تکثیر و گسترش کنه‌ها نقش دارد. تغییرات اقلیمی در عمل شرایطی فراهم کرده که زیستگاه‌های جدیدی در کانادا برای این ناقلان شکل بگیرد.

نکات علمی و بهداشتی

• RMSF از انسان به انسان منتقل نمی‌شود.
• سگ‌ها می‌توانند کنه آلوده را به محیط خانه بیاورند.

پیشگیری شامل اجتناب از نیش کنه است:

• استفاده از مواد دافع حشرات حاوی DEET یا ایکاریدین روی پوست.
• استفاده از لباس‌های آغشته به پرمترین.
• پوشیدن لباس بلند و روشن.
• بررسی بدن و لباس بعد از طبیعت‌گردی.
• خارج کردن سریع کنه با موچین.

هیچ واکسن تجاری انسانی برای RMSF وجود ندارد، اگرچه در دهه ۱۹۲۰ واکسن‌های آزمایشی ساخته و به‌کار گرفته شد.

پیشینه تاریخی

RMSF نخستین بار در اواخر قرن نوزدهم در ایالت مونتانا آمریکا شناسایی شد و به دلیل بثورات خونی و مرگ‌ومیر بالا، به «تب سیاه» معروف بود. در سال ۱۹۰۶، میکروب‌شناس آمریکایی هوارد ریکتز عامل بیماری را کشف کرد و باکتری به افتخار او نام‌گذاری شد.

در دهه ۱۹۲۰ نخستین تلاش‌ها برای ساخت سرم و واکسن انجام شد، اما نقطه عطف واقعی در دهه ۱۹۴۰ با کشف آنتی‌بیوتیک‌های خانواده تتراسایکلین رخ داد که مرگ‌ومیر بیماری را به‌شدت کاهش داد.

نتیجه‌گیری

تب خال‌دار کوه‌های راکی بیماری‌ای نادر اما بالقوه، بسیار خطرناک است که اکنون در مناطقی از کانادا مانند کبک و انتاریو نیز ظاهر شده است. تغییرات اقلیمی شرایط را برای گسترش کنه‌ها و بیماری‌های منتقله از آن‌ها فراهم کرده است. تشخیص زودهنگام و درمان سریع با داکسی‌سایکلین حیاتی است. افزایش آگاهی عمومی و پایش بهتر ناقلان می‌تواند از تبدیل شدن RMSF به یک بحران بزرگ در شمال جلوگیری کند.