از ۷ تا ۱۶ نوامبر ۲۰۲۵
آسمان پاییزی این هفته حامل پیامی از دوردست‌ترین اعماق کیهان است.
دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای اطلس، سومین مهمان شناخته‌شده از بیرون منظومۀ شمسی، آرام از پشت خورشید بازمی‌گردد. رصد آن آسان نیست — تنها در سپیده‌دم و با تلسکوپ‌های بزرگ می‌توان گیسوی کم‌نورش را دید — اما برای بسیاری از منجمان، همین دیدنِ سایه‌اش بر افقِ بامداد، یادآور پیوند ما با کهکشان‌های دیگر است؛ همان جمله‌ی کارل ساگان که می‌گفت:
«ما از غبار ستارگان ساخته شده‌ایم.»
در عرض‌های میانۀ شمالی، دنباله‌دار در این روزها حدود قدر ۱۱ تا ۱۲ دارد و با هر شب کمی بالاتر می‌آید. در ۹ نوامبر تنها ده درجه بالای افقِ خاور خواهد بود و تا شانزدهم ماه، ارتفاعش به بیست درجه می‌رسد. ماه کاهنده‌ی هلالی در نزدیکی‌اش می‌درخشد و چشم‌اندازی شاعرانه از زمین و آسمان می‌سازد.
به گفته‌ی باب کینگ، بهترین زمان برای رصد آن، بامدادهای میانه‌ی نوامبر است، هنگامی که از کنار ستاره‌ی گاما دوشیزه (Gamma Virginis) عبور می‌کند.
جمعه ۷ نوامبر
شکارچی بزرگِ آسمان، جبار (Orion)، دیگر کاملاً بالا آمده است. حوالی ساعت ۱۰ شب در خاور‌ـ‌جنوب‌خاور می‌درخشد و شانه‌ی سرخ‌رنگش، بِتِلجوز، در راستای خطی قرار دارد که از کاپِلا در شمال‌خاور می‌گذرد. ماه تقریباً روی این خط می‌درخشد.
در نزدیکی‌اش ستاره‌ی بتا ثور (إلنَث) دیده می‌شود؛ با قدر ۱٫۶، تقریباً در مرز ستارگان قدر اول. در برخی نقاط زمین، از جمله آمریکای جنوبی، ماه برای دقایقی آن را می‌پوشاند.
در همین شب، راس‌الغول در صورت فلکی پرسئوس وارد مرحله‌ی گرفتگی می‌شود و روشنایی‌اش از قدر ۲٫۱ به ۳٫۴ کاهش می‌یابد.
شنبه ۸ نوامبر
اگر از ستاره‌ی اَلتایر در جنوب‌باختر خطی به سمت راست بکشید، به وِگا می‌رسید؛ و اگر همان خط را نیم‌دست دیگر ادامه دهید، به صورت فلکی دراکو (اژدها) و ستاره‌ی نارنجی اِلتانین (Eltanin) خواهید رسید — نوک بینی اژدها که همیشه به سوی وگا نشانه رفته است.
در سپیده‌دم، زهره و سپیکا از افق برمی‌آیند؛ سپیکا درخشش اندکی دارد، اما حالا از مه افق رها شده است و در کنار زهره تصویری ظریف از سحرگاه آبان می‌سازد.
یکشنبه ۹ نوامبر
ماهِ حدب کاهنده حدود ساعت ۹ شب طلوع می‌کند و اندکی بعد، مشتری از پایین‌راستِ آن بالا می‌آید. بالاتر از هر دو، کاستور و پولوکس، دوقلوهای آسمان، دیده می‌شوند. با گذشت ساعت‌ها، این چهار جرم خطی مورب می‌سازند که به‌آرامی به قوسی نرم بدل می‌شود.
و در همین شب، یاد کارل ساگان را گرامی می‌داریم — ۹۱ سال از تولد مردی که آسمان را برای نسل‌ها زنده کرد (۹ نوامبر ۱۹۳۴ – ۲۰ دسامبر ۱۹۹۶).
دوشنبه ۱۰ نوامبر
با فرا رسیدن شب، مربع بزرگ پگاسوس هنوز اندکی مایل در جنوب‌خاور دیده می‌شود. زیر آن، زحل می‌درخشد و در دو ساعت بعد، مربع می‌چرخد و صاف می‌ایستد. ضلع غربی مربع به سمت پایین تا فُمَلحوت امتداد دارد و ضلع شرقی به سوی بتا نهنگ (Beta Ceti).
سه‌شنبه ۱۱ نوامبر
ماه در نیمه‌شب وارد مرحله‌ی ربع آخر می‌شود و حوالی ساعت ۱۱ شب در خاور بالا می‌آید؛ دو یا سه مشت پایین‌تر از مشتری. در این شب، ماه در نیمه‌ی غربی صورت فلکی شیر (Leo) قرار دارد. اندکی بعد از طلوع، ستاره‌ی رِگولوس درست زیر ماه می‌درخشد.
چهارشنبه ۱۲ نوامبر
وقتی فُمَلحوت در جنوب قرار می‌گیرد، ملاقۀ دب اکبر در شمال به حالت ایستاده می‌رسد — دسته‌اش عمودی و رو به بالا، درست زیر ستاره‌ی قطبی. این هماهنگی زیبایی از توازن آسمان را رقم می‌زند.
در همین حال، نخستین ستارگانِ جبار یکی‌یکی از افق خاور سر برمی‌آورند: ابتدا بِلَتریکس، سپس سه ستاره‌ی کمربند، و در پایان پای درخشان ریگل.
پنج‌شنبه ۱۳ نوامبر
در نیمه‌ی باختری آسمان شب، قو (Cygnus) هنوز در اوج پرواز است. در دل این صورت فلکی، خوشه‌ی باز زیبایی پنهان است به نام M39 با قدر کلی ۴٫۶. برای یافتنش کافی‌ست از دِنب ۹ درجه به شمال‌خاور بروید؛ در آسمان تاریک، درخششی ظریف و پراکنده از ستارگان جوان خواهید دید.
جمعه ۱۴ نوامبر
وِگا درخشان‌ترین ستاره‌ی باختر است و درست کنار آن، صورت فلکی کوچک چنگ (Lyra) قرار دارد. کمی پایین‌تر، دو ستاره‌ی زیبا و رنگین آلبیرو (Albireo) در منقار قو می‌درخشند — جفتی طلایی و آبی که در تلسکوپ چون نگینی دو‌رنگ دیده می‌شوند.
در همان امتداد، به ستاره‌ی تارازِد و سپس به اَلتایر می‌رسید؛ استخوان‌بندی کم‌نورِ عقاب (Aquila) در امتداد راه شیری کشیده شده است.
شنبه ۱۵ نوامبر
از حوالی ساعت ۸ شب، جبار از افق خاور برمی‌آید. بالای سرش، دِبران سرخ‌فام می‌درخشد و بالاتر، خوشه‌ی پروین (پلیادس). در سمت چپ این دو، کاپِلا چون فانوسی درخشان در شمال‌خاور دیده می‌شود.
با بالا آمدن جبار، مشتری در خاورـ‌خاور‌ـ‌شمالی طلوع می‌کند و تمام شب می‌درخشد.
و اندکی بعد، شِعرای یمانی (سِریوس) از افق بالا می‌آید — دومین نقطه‌ی پرنور آسمان پس از مشتری، که همواره دو ساعت پس از جبار طلوع می‌کند.
یکشنبه ۱۶ نوامبر
در واپسین ساعات شب و بامداد دوشنبه، بارش شهابی اسدی (Leonids) به اوج می‌رسد. ماه در این شب غایب است و آسمان تاریک، بهترین فرصت برای دیدن رگه‌های نوری این دانه‌های باستانی دنباله‌دار Tempel-Tuttle است. اگر زیر آسمانی پاک دراز بکشید، شاید ده تا پانزده شهاب در ساعت ببینید.
در همین شب، دو بارش پراکنده‌ی دیگر نیز ادامه دارند — ثور شمالی و جنوبی — که اگرچه آرام‌اند، اما گاهی با آذرگوی‌های خیره‌کننده همراه می‌شوند.
با نزدیک شدن سپیده‌دم، نگاهی به خاور بیندازید: ماه هلالی نازک درست پایینِ سپیکا دیده می‌شود و در سمت پایین‌تر، زهره چون جواهری سفید می‌درخشد — سه‌گانه‌ای زیبا از شب و سحر.
چشم‌انداز سیاره‌ها
عطارد و مریخ هر دو در فروغ خورشید پنهان‌اند.
زهره با قدر −۳٫۹ در سحرگاه می‌درخشد، اما هر روز پایین‌تر می‌آید و زودتر ناپدید می‌شود.
مشتری (قدر −۲٫۳، در دوپیکر) حوالی ۹ شب بالا می‌آید و تا سپیده‌دم بر آسمان شرق و جنوب‌خاور چیره است.
زحل (قدر +۰٫۹، در مرز دلو و حوت) هنوز در آغاز شب درخشان‌ترین جرمِ جنوب‌خاور است. حلقه‌هایش تقریباً لبه‌به‌لبه دیده می‌شوند و تا پایان ماه نوامبر کاملاً در صفحه‌ی دید زمینی قرار می‌گیرند. منظره‌ای نادر که تا پانزده سال دیگر تکرار نخواهد شد.
اورانوس با قدر ۵٫۶ در ثور، چهار درجه پایین‌تر از پروین قرار دارد و در تلسکوپ نقطه‌ای آبی‌رنگ است. چهار قمر بزرگش — آریل، آمبریل، تیتانیا و اوبرون — همچون رشته‌ای محو در مدارش دیده می‌شوند.
نپتون با قدر ۷٫۸ در نزدیکی زحل قرار دارد و در تلسکوپ چون نقطه‌ای آبی و کوچک دیده می‌شود.
این متن بر اساس ستون آسمان هفته اسکای اند تلسکوپ نوشته و در ابتدا در وب سایت مداد منتشر شده است.
