شاید برای جمع کثیری از دانشمندان و به خصوص آنها که دل در گرو دنیای فراخورشیدیها و سیاراتی دارند که در گوشه و کنار عالم ما پراکنده شده و به دور ستارهای غیر از خورشید ما میگردند، چیزی هیجان انگیزتر و نفسگیرتر از آن نباشد که روزی بتوانند تصویر مستقیمی این دنیاها را ببینند، جو آنها را بررسی کرده و یا از سطح آنها نقشه برداری کنند. چنین مشاهدهای اما کار آسانی نیست.
تا کنون بیش از چهار هزار دنیای دوردست را شناخته و کشف کردهایم اما همه آن ها را به واسطه تاثیری که بر محیط اطرافشان داشتهاند یافتهایم و عمده آنها آن قدر از ما دو رو کم سو هستند که حتی تیزبین ترین چشمان زمینی نیز نمیتواند آنها را به دام بیندازد.
به همین دلیل هم امید ما به دنیاهای فراخورشیدی نزدیکتر به خورشید معطوف است و چه دنیایی نزدیکتر از آن هایی که به دور همسایه کیهانی ما، کوتوله سرخ و کم سوی پروکسیما قنطورس در حال چرخش هستند.
همسایه ستارهای ما تنها ۲/۴ سال نوری با ما فاصله دارد. در سال ۲۰۱۶ ستارهشنان توانستند وجود سیارهای فراخورشیدی را در اطراف این ستاره کشف کنند. سیارهای که به نام پروکسیما b معروف شد، هر ۱۱ روز یک بار به دور ستاره مادر میچرخید و همین نزدیکی فاصلهاش به پروکسیما آن را از فهرست نامزدهای مناسب عکاسی خارج میکرد.
در سال ۲۰۱۹ بود که دانشمندان اگرچه با شک و تردیدی از وجود احتمالی سیاره پروکسیما c خبر دادند. شواهد وجود این سیاره غیر قطعی بود و هنوز هم دانشمندان درباره وجود آن اختلاف نظر دارند؛ اما اگر واقعاً پروکسیمای c آنگونه که دانشمندان حدس میزنند وجود داشته باشد، حدس زده میشود که چندین برابر زمین جرم داشته باشد واصطلاحاً در رده ابَر زمینها یا نپتونَکها قرار دارد. همین محاسبات بیان میکند که این سیاره ستاره مادر در مداری به شعاع یک و نیم برابر فاصله زمین تا خورشید دور میزند.
این ویژگیها است که این دنیای احتمالی را در رده وسوسه انگیزترین اهداف برای عکاسی از دنیایی بیگانه قرار میدهد.
حال در مقالهای که برای انتشار در ژورنال نجوم و اخترفیزیک پذیرفته شده است، ستارهشناسان اعلام کردهاند که شاید – و تنها شاید – توانسته باشند برای اولین بار نیمنگاهی به این دنیا انداخته و آن را ثبت کرده باشند.
رهبر این تحقیقات رافائل گراتون از رصدخانه نجومی پادوا در ایتالیا است. او درباره این سیاره میگوید: «این ستاره هدف بالقوه جذابی است. نه تنها پروکسیما ستاره کم فروغ و سردی است که فاصله مداری این سیاره با ستاره مادرش به اندازهای زیاد هست که آن را در رده نامزدهای منطقی چمنین تصویر بردای قرار دهد. »
برای نخستین بار سال گذشته بود که ماریو داماسو از رصدخانه نجومی تورین ایتالیا که نویسنده ارشد مقاله کشف احتمالی چروکسیما c نیز بود به گراتون درباره احتمال تصویربرداری از این سیاره خبر داده بود.
داماسوئو همکارانش احتمال وجود پروکسیما c را بر مبنای لرزش اندک مرکز جرم ستاره پروکسیما بیان کردند. این لرزش احتمالا به دلیل وجود جرمی در مداری این سیاره است که در هنگام گرانش اندکی مرکز گرانش ستاره را جابجا میکند. برای تایید این یافته باید مدتی طولانی (بسته به مدار سیاره احتمالی) ستاره را زیر نظر داشت و مطمئن شد که اختلال جرمی رصد شده اثر نوفه نیست بلکه در اثر گرانشی است که جسمی واقعی به ستاره وارد میکند. این روندی است که ممکن است سالها به طول بیانجامد. به همین دلیل هم تیم کشف سیاره به محض اینکه مقاله آن ها برای انتشار پذیرفته شد گراتون را در جریان قرار دادند و پیشنهاد کردند که آنها با بررسی دادههای ابزار (Spectro-Polarimetric High-Contrast Exoplanet Research) SPHERE در رصدخانه بسیار بزرگ (VLT ببینند که آیا نشانهای از این سیاره به طور مستقیم در این مجموعه وجود دارد یا نه؟
این پروژه ای بود که تیم گراتون حاضر نبود به راحتی از کنار آن عبور کند. آنها شروع به بررسی دادههای SPHERE کردند و حالا به نظر میرسد در بین این داده ها تصویر این سیاره مشاهده شده است.
تایید این مشاهده احتمالی سیارهای فراخورشیدی موضوعی بود که در شرایط عادی جمع کثیری از دانشمندان را برای راستی آزمایی آن به کار وا میداشت اما به خاطر شرایطی که همهگیری کرونا ایجاد کرده است، روند تحقیق دوباره و بازبینی این دادهها با تاخیر صورت خواهد گرفت.
برای این کار آنها در این مجموعه دادهها بر محلی که مطابق محاسبات باید پروکسیما c حضور میداشت، تمرکز کرده و با در نظر گرفتن جدایی زاویهای بین پروکسیما و پروکسیما c مجموعهای از تصاویر و دادههایی که مربوط به محل این ستاره و محل احتمالی این سیاره بود را استخراج کردند. بررسی دقیقتر این تصاویر نشان داد که در این مجموعه دادهها که در طول چندین سال رصد مداوم گردآوری شده است، ۱۹ مورد احتمالی از آشکارسازی احتمالی این سیاره وجود دارد. حداقل یکی از این موارد برای دانشمندان به شدت مورد توجه قرار گرفته است و دلیل آن هم این است که این جرم، حداقل ۶ بار پرنورتر از نوفههای تصویر است. به گفته امیلی ریکمن، یکی از محققان این پروژه احتمال بسیار اندکی باشد که این گزینه، حاصل خطای ابزار باشد.
اگر اعتبار این کشف تایید شود، مسائل تازه و جالب توجهی را برای دانشمندان مطرح میکند. بر این اساس این سیاره باید ۷ برابر زمین جرم داشته باشد که آن را فراتر از طبقه ابَر زمینها جای میدهد.
به گفته سارا سیگر اگر این دادهها درست باشد این سیاره در رده نپتونَکها قرار میگیرد اما در عین حال درخشش این سیاره بین ۱۰ تا ۱۰۰ برابر آن چیزی است که جرم آن بیان میکند. بدین ترتیب اگر این دادهها و مشاهدات تایید شود، دلیل این درخشش بالاتر از حد رایج ممکن است به قرصی از غبار یا ساختار حلقههای عظیمی دراطراف این سیاره بازگردد که ممکن است سه تا چهار برابر وسعت حلقههای زحل در منظومه شمسی وسعت داشته باشند.
البته همین موضوع هم باعث شده است که برخی به این یافته ها با شک نگاه کنند. به گفته بروس مکینتاش از دانشگاه استنفورد، در حالی که وسعت عالمی که در آن زندگی می کنیم به حدی است که ممکن است چنین سیاره ای با جرم کمتر از نپتون ولی با حلقههایی عظیم تر از زحل در آن شکل بگیرند اما اینکه اولین سیارهای که عکس آن را میگیریم چنین مورد استثنایی باشد خیلی بعید است.
تایید این مشاهده احتمالی سیارهای فراخورشیدی موضوعی بود که در شرایط عادی جمع کثیری از دانشمندان را برای راستی آزمایی آن به کار وا میداشت اما به خاطر شرایطی که همهگیری کرونا ایجاد کرده است، روند تحقیق دوباره و بازبینی این دادهها با تاخیر صورت خواهد گرفت.
تا زمانی که تحقیقات بیشتر صورت گرفته و این یافته را تایید و یا آن را رد کند ما در شرایط تعلیق قرار داریم. شرایطی که بر مبنای آن شاید توانسته باشیم برای اولین بار نگاهی به سیاره ای فراخورشیدی بیاندازیم.
شاید هم این خوش بینی بیش از اندازه باشد.
اما فارغ از اینکه این کشف تایید شود یا نه ما در تلاش برای ثبت چنین اجرامی هستیم. نسل تازه ابزارهای رصدی مستقر بر زمین و در فضا و به خصوص رصدخانه فضایی جیمز وب، امکانات دانشمندان برای به دام انداختن مستقیم فراخورشیدیها را بیش از پیش افزایش می دهند.