این شبها آسمان زمین در نیمکره شمالی، میزبان دنبالهداری است که با کمی دقت میتوانید با چشمان غیر مسلح، به خصوص در پیش از طلوع و یا اندکی بعد از غروب خورشید، آن را بر فراز آسمان تماشا کنید.
دنبالهداری که به نام C/2020 F3 Neowise شناخته میشود اما در زبان غیر تخصصی شاید اجازه داشته باشیم آن را به نام نئووایز یا دنبالهدار تابستان ۲۰۲۰ بنامیم.
مونترالیها هم میتوانند با کمی صبر و حوصله این دنبالهدار تازه کشف شده را رصد کنند چون اگر این فرصت را از دست بدهید برای دیدار مجدد آن باید حدود پنج هزار سال صبر کنید.
این شبها و پس از سالهای طولانی چشماندازی زمینیان میزبان دنبالهداری گیسوبلند در آسمان هستند.
سالها از آخرین باری که ساکنان زمین شاهد حضور دنبالهداری درخشان در آسمان شب بودهاند گذشته است. آخرین باری که دنبالهداری چشمگیر که قابل رویت با چشمان غیر مسلح بود از کنار زمین گذشت، سال ۲۰۱۳ بود که دنبالهدار کمسو و محو پَناستار از کنار زمین عبور کرد.
اگرچه میشد آن دنبالهدار را با چشمان غیرمسلح دید اما پناستار فاقد گیسوانی افشان و بلند بود. پیش از آن دنبالهدار مکنات در سال ۲۰۱۱ در آسمان ظاهر شده بود؛ اما منظره خیرهکنندهای که در آسمان خلق کرده بود را تنها ساکنان نیمکره جنوبی میتوانستند ببینند. برای یافتن آخرین باری که دنبالهداری که با چشمان غیر مسلح قابل رویت باشد، بر فراز افق نیمکره شمالی گیسو افشانده باشد باید به سالهای آخر قرن قبل رفت. زمانی که دو دنبالهدار خیره کننده و مسحور کننده هیل-باپ و ایکیا-ژانگ مناظری خیرهکننده را در سالهای پایانی قرن بیستم رقم زدند.
میهمان گیسو بلند
اما این شبها آسمان شب (و البته صبحگاه) زمین در نیمکره شمالی میزبان دنبالهداری است که با کمی دقت میتوانید با چشمان غیر مسلح، به خصوص در پیش از طلوع خورشید و یا اندکی بعد از غروب آن را بر فراز آسمان تماشا کنید.
دنبالهداری که به نام C/2020 F3 Neowise شناخته میشود اما در زبان غیر تخصصی شاید اجازه داشته باشیم آن را به نام نئووایز یا دنبالهدار تابستان ۲۰۲۰ بنامیم.
ملاقات با گولهبرفهای کثیف و باستانی
دنبالهدارها چیستند؟ شاید بهترین تعریف برای یک دنبالهدار همان چیزی باشد که دانشمند ستارهشناس معروف فرد لارنس ویپل برای توصیف آنها به کار برده بود؛ اینکه دنبالهدارها در عمل چیزی نیستند جز گوله برفهای کثیف.
اما این گولهبرفیها، یادگار دوران باستان و دروان آغازین شکلگیری منظومه شمسی ما به شمار میروند و مانند صندوقچه اسراری، رازهای دوران شکلگیری خورشید و زمین را در دل خود دارند.
این تودههای عمدتا یخی جایی در دورترین کرانههای منظومه شمسی آرام گرفتهاند. جایی که آن را ابر اورت مینامیم و حدود یک سال نوری در اطراف خورشید ما جای دارد و مملو از چنین اجسامی است. این آخرین سرحدات قدرتنمایی گرانش خورشید است. اجسام ساکن این منطقه دوردست، گاهی به دلیل رد شدن از کنار ستارهای دیگر، یا مواجهه با اجسام دیگر یا برخوردی فضایی از مدار ثابت خود خارج میشوند و راه مرکز منظومه شمسی را در پیش میگیرند.
دیدار با ستاره مادر
دنبالهدارها تا قبل از نزدیک شدن به خورشید دنبالهای ندارند. ملاقات با ستاره مادر است که آنها را شیدا میکند و به گیسو افشانی ناچار میسازد.
زمانی که به نزدیکی خورشید میرسند، تحت تاثیر تابشهای خورشیدی کم کم یخ آنها تصعید شده و همراه خود بخشی از ذرات غبار را از دل این اجسام (هسته دنبالهدار) جدا میکند و دنباله و گیسوی آن را تشکیل میدهد. بازتاب نور خورشید از این دنباله (غباری) باعث درخشش آن در آسمان زمین میشود. این دنباله اصلی در راستای مسیر دنبالهدار به پشت آن کشیده میشود و گاه میلیونها کیلومتر در آسمان ادامه مییابد.
احتمال رویت دنبالهدار نئووایز در لحظه غروب آفتاب بسیار پایین است اما اندکی زمان که بگذرد و آسمان کمی تاریکتر شود کمکم دنبالهدار هم رخ مینماید. از حدود یک ساعت پس از غروب وضعیت مناسبتر است. ارتفاع دنبالهدار در این زمان حدود ۱۷ درجه و سمت آن ۳۲۲ درجه است. در این زمان یافتن دنبالهدار سادهتر میشود.
اکثر دنبالهدارها دنباله دیگری هم دارند که به دنباله گازی معروف است و تحت تاثیر بادهای خورشیدی ایجاد میشود. این دنباله دقیقا در امتداد مسیر مستقیم خورشید – دنباله دار ادامه مییابد.
دنبالهدارها رفتار غیر قابل پیشبینی دارند. برخی آنها در مسیر خود به سمت خورشید به دام سیارههای دیگر افتاده و به آنها برخورد میکنند مانند دنبالهدار شومکیر-لوی که قرن بیستم با مشتری برخورد کرد یا دنبالهداری که در حدود شصت میلیون سال پیش احتمالا به دلیل برخورد به زمین به حکمرانی دایناسورها روی این سیاره پایان داد. گاهی هم دنبالهدارها به درون خورشید سقوط میکنند. برخی از آنها به دلیل شکل مدارشان تنها یک بار از کنار خورشید رد شده و برای همیشه به بیرون از منظومه شمسی پرتاب میشوند و برخی دیگر مانند دنبالهدار معروف هالی یا همین دنبالهدار نئووایز در مداری طولانی به دور خورشید گرفتار شده و هر از چند گاهی دوباره به ملاقات ستاره مادر میآیند.
دبنالهدار نئووایز که بیست و هفتم مارس سال جاری کشف شده است نیز دنبالهداری تناوبی است و تخمین زده میشود چیزی بین ۴۵۰۰ تا ۶۷۰۰ سال یک بار به ملاقات خورشید بیاید. دادههای رصدی بعدی این تخمین را دقیقتر میکند اما چیزی که مشخص است این است که این دفعه تنها فرصت ما برای ملاقات با این دنبالهدار است.
پس دیدار این میهمان گیسو افشان منظومه شمسی را از دست ندهید.
ملاقات با نئووایز
این شبها دنباله دار نئووایز در موقعیتی قرار دارد که برای ناظران مونترالی، در تمام مدت شبانهروز بر فراز افق قرار دارد اما بهترین زمان برای رویت آن، دقایقی قبل از طلوع خورشید و از آن بهتر بلافاصله پس از غروب خورشید است.
اگر میخواهید این دنبالهدار شگفتانگیز را ببینید، دنبال جایی بگردید که افق غربی بازی داشته باشد. اگر بتوانید محلی در ارتفاع بالا پیدا کنید که چه بهتر. برای مثال اگر ساکن مونترال هستید، شاید بالکن مقابل کلیسای سنجوزف، یا گوشهای از مسیر دوچرخهسواری دور پارک مونترویال چشم انداز عالی و مناسبی برای این رصد باشد.
منتظر غروب خورشید شوید و اندکی بعد که کم کم هوا رو به تاریکی میرود به دنبال نئووایز بگردید.
این شب ها خورشید در مونترال حدود ساعت ۲۰:۳۰ (هشت و نیم شب) غروب میکند. زمانی که خورشید لبه افق قرار دارد، دنبالهدار نئووایز (مطابق نقشه زیر) در ارتفاع ۲۴ درجهای از افق و در سمت ۳۱۴ درجه از شمال قرار دارد.
از سمت و ارتفاع نترسید
نگران نباشید. این اعداد آن قدرها هم پیچیده نیست. ارتفاع یک جسم همان چیزی است که از اسم کلمه برمیاید، یعنی فاصله زاویهای که یک جسم از افق دارد و شما به راحتی میتوانید بدون هر ابزار اضافی آن را تخمین بزنید. سمت هم موضوع عجیبی نیست. در جایی که ایستادهاید یک دایره در اطراف خودتان تصور کنید (دایره افق) حال زمانی که رو به شمال ایستادهاید نقطه مقابل خود را صفر و مبدا در نظر بگیرید و به سمت شرق، شروع به درجه بندی کنید. یادتان هست که محیط دایره ۳۶۰ درجه است؟ بنابراین وقتی ۹۰ درجه به سمت راست بچرخید و رو به شرق قرار گرفته باشید سمت شما ۹۰ درجه است. وقتی رو به جنوب بایستید سمت شما ۱۸۰ و وقتی به غرب نگاه میکنید، سمت ۲۷۰ درجه است. سمت ۳۶۰ درجه دوباره بر صفر منطبق می شود.
اما چطور می توانید ارتفاع و زاویه سمت را تخمین بزنید؟ به سادگی و با کمک دستانتان
بازوی خود را به صورت کشیده در مقابل صورت خود قرار دهید. حالا زاویهای که پشت انگشت کوچک شما پنهان میشود یک درجه قوس است. (دو برابر قرص خورشید یا ماه کامل)، سه انگشت به هم چسبیده شما حدود پنج درجه را در آسمان پر میکند، مشت شما حدود ده درجه، دو انگشت اشاره و کوچک که از هم باز شده باشند حدود ۱۵ درجه و فاصله میان انگشت شصت و کوچک حدود ۲۵ درجه قوس است. فقط یادتان باشد باید دستتان را به صورت کاملا کشیده در مقابل صورت خود بگیرید که نسبت اندازه دست و طول بازوی شما یکسان شود و تخمین درستی داشته باشید.
بدین ترتیب زمان غروب خورشید ارتفاع دنبالهدار از افق شما تقریبا به اندازه فاصلهای است که انگشت کوچک شما و شصت دست کشیده شما از افق میسازند.
برای سمت هم میتوانید از همین زاویهبندی استفاده کنید یا راه سادهتر اینکه از قطبنما کمک بگیرید. شما برای این کار میتوانید غیر از قطبنماهای قدیمی، از نرمافزارهای قابل نصب روی گوشی هوشمند نیز استفاده کنید تا جهت تقریبی سمت مورد نظر را به شما ارئه دهند.
احتمال رویت دنبالهدار نئووایز در لحظه غروب آفتاب بسیار پایین است اما اندکی زمان که بگذرد و آسمان کمی تاریکتر شود کمکم دنبالهدار هم رخ مینماید. از حدود یک ساعت پس از غروب وضعیت مناسبتر است. ارتفاع دنبالهدار در این زمان حدود ۱۷ درجه و سمت آن ۳۲۲ درجه است. در این زمان یافتن دنبالهدار سادهتر میشود.
شما میتوانید علاوه بر نقشه زیر از نرمافزارهای نجومی که روی گوشی موبایل نصب میشوند نیز استفاده کنید. یکی از گزینههای خوب آن Sky Safari است (دانلود برای تلفنهای اندرویدی و آیفونها).
اگر به دوربین دوچشمی یا تلسکوپ دسترسی دارید منظره بینظیری را مقابل چشمان خود میبینید و علاوه بر دنباله اصلی ناشی از غبار دنبالهدار، همچنین خواهید توانست ردی از دنبالهی گازی آن را نیز مشاهده کنید.
سعی کنید این فرصت رصد را از دست ندهید، چون دنبالهدارها موجودات پیشبینیپذیری نیستند و معلوم نیست دفعه بعد که شاهد دنبالهداری چنین درخشان باشیم، چه زمانی خواهد بود؟