
پس از پرتاب موفقیتآمیز مأموریت پیچیده و چندمرحلهای خود به مقصد مریخ، روز گذشته چین مأموریتی کوتاهمدت اما پیچیده و مهم را به مقصد ماه آغاز کرد.
چهلوچهار سال از آخرین باری که ابزاری زمینی نمونهای از خاک قمر زمین، ماه را به زمین بازگردانده باشد میگذرد.
پسازآنکه در طول مأموریتهای آپولو، فضانوردان آپولوهای ۱۱ تا ۱۷ (بهجز آپولو ۱۳) در کل بیش از ۳۸۰ کیلوگرم از نمونههای خاک ماه را به زمین بازگرداندند، آخرین نمونه از خاک قمر زمین را روسها در قالب مأموریت لونا ۲۴ د ر سال ۱۹۷۶ با موفقیت به زمین برگرداند. در آن مأموریت رباتیک ۱۷۰ گرم از خاک سطح ماه با موفقیت جمع و به زمین بازگردانده شد.
حالا پس از ۴۴ سال، چینیها در گام ششم از برنامه مأموریتهای کاوش ماه خود که به نام الهه موکل این قمر چانگاو نام دارد، روند بازگرداندن نمونههای ماه به زمین را از سر میگیرند.
ماموریتی برق آسا
مأموریت چانگاو-۵ روز گذشته (۲۳ نوامبر) سفر خود را بر فراز پرتابگر پرقدرت لانگ-مارچ ۳ و از پایگاه پرتابهای فضایی ونچانگ آغاز کرد.
این مأموریت کاوش ماه یکی از پیچیدهترین مأموریتهای چین به مقصد ماه است و درعینحال یکی از تندضرباهنگ ترین مأموریتهای فضایی اخیر را رقم میزند. اگر همهچیز مطابق برنامه پیش برود این مأموریت نمونههای جمعآوریشده خود را حدود سه هفته دیگر یعنی در حدود میانه دسامبر به زمین بازخواهد گرداند.
درصورتیکه همهچیز خوب پیش برود، این فضاپیمای ۸۲۰۰ کیلوگرمی روز ۲۸ نوامبر (چهار روز دیگر) به مدار ماه وارد خواهد شد. بر اساس اطلاعات پراکندهای که از آژانس فضایی پین جمعآوریشده است انتظار بر این است که یک روز بعد از ورود به مدار ماه، دو بخش این سفینه یعنی طبقه و بخش ماه نشین و بخش سامانه صعود از سطح ماه مدار ماه را به مقصد سطح آن ترک کنند.
ماه نشین در منطقه کوهستان رامکر Mons Rümker فرود خواهد آمد. این عارضه سطحی ماه که در بخش شمالی اقیانوس توفانها و در مختصات ۴۰٫۸ شمالی و ۵۸٫۱ درجه غربی قرار دارد ،درواقع برآمدگی آتشفشانی به قطر ۷۰ کیلومتر است که حدود ۱۱۰۰ متر از دشت اطراف خود مرتفعتر است. این نخستین باری نیست که منطقهای درون این اقیانوس مورد بازدید زمینیها قرار میگیرد. علاوه بر چندین مه نشین رباتیک، در سال ۱۹۶۹ فضانوردان آپولو ۱۲ نیز در این منطقه از ماه فرود آمده بودند.

مه نشین چانگاو-۵مجهز به مجموعهای از دوربینها و حسگرهای مختلف است و پس از فرود به بررسی منطقه اطراف خود میپردازد. سپس در مدت دو هفته (یک روز ماه) شروع به جمعآوری نمونههایی از محیط اطراف خود میکند. این مه نشین به کمک متهای که دارد میتواند از عمق دو متری سطح را حفاری کرده و نمونههایی از سنگهای زیرین این ناحیه را جمعآوری کند.
ازنظر علمی اهمیت این منطقه در این است که به دلیل فعالیت آتشفشانی که به وجود آورنده این عارضه بوده، سنگهای این منطقه به نسبت تاریخ ماه جوان به شمار میروند و حدود ۱٫۲ میلیارد سال سن دارند. بررسی دادهها و اطلاعاتی که از مطالعه آنها به دست میآید میتواند به دانشمندان برای بررسی وضعیت تاریخ متأخر ماه کمک بزرگی انجام دهد. بهخصوص که عمده نمونه سنگهای جمعآوریشده در مأموریتهای آپولو مربوط به مناطقی با قدمت زمینشناسی بیشتر بوده است.
پس از جمعآوری حدود دو کیلوگرم از نمونه ذرات خاک ماه، مه نشین چانگاو-۵ نمونهها را درون محفظه ویژهای در بخش سامانه صعود به مدار ذخیره میکند و این بخش را برای بازگشت به مدار ماه مهیا خواهد کرد.
این مأموریت ناچار است در همین بازه دوهفتهای کار جمعآوری نمونهها را به پایان برساند چراکه با غروب خورشید در ماه و به پایان رسیدن روز (معادل دو هفته زمینی) ماه امکان تأمین انرژی این مأموریت از بین میرود.
سامانه پرتاب پسازآن به مدار ماه خواهد آمد و محفظه محموله خود را به درون بخش محفظه بازگشت مجدد مأموریت چانگاو-۵منتقل خواهد کرد. این بخش در اتصال به بخش و طبقه خدمات از مدار ماه جداشده و راهی زمین میشوند.

پس از رسیدن به مدار زمین محفظه بازگشت مجدد از طبقه خدمات جداشده و پسازآن که سرعت خود را با تماس با جو کاهش میدهد، حدود ۱۷ دسامبر به زمین خواهد نشست.
این مأموریت در صورت موفقیت به رده مأموریتهایی میپیوندد که دوران شکوفایی مأموریتهای بازگرداندن نمونه اجرام فضایی به زمین به شمار میروند.
فصل بازگرداندن ذرات بیگانه به زمین
قرار است روز ششم دسامبر نمونههای جمعآوریشده از سیارک Ryugu که مأموریت ژاپنی هایابوسا – ۲ آنها را گردآوری کرده بود به زمین بازگردند. همین چند هفته پیش نیز مأموریت OSIRIS _REX ناسا موفق به نمونهبرداری از سیارک Bennu شد و قرار است نمونههای جمعآوریشده را در سال ۲۰۲۳ به زمین بازگرداند و در همین حال ناسا چراغ سبز خود را برای مأموریت پیچیده بازگرداندن ذرات مریخ به زمین اعلام کرده است و مأموریت پشتکار اولین گام در راستای این مأموریت به شمار خواهد رفت.
بااینوجود تنها اهمیت این مأموریت در جایگاه علمی آن نیست بلکه پنجرهای را به چشمانداز برنامههای بلندپروازانه چین در فضا باز میکند.
ماه به روایت چینی ها
برنامه فضایی چین علیرغم جریان اطلاعرسانی کنترلشده خود، بهطور دقیقی مطابق برنامه اعلامشده این سازمان پیش میرود. چین در سال آینده فرآیند ساخت ایستگاه سوم فضایی مداری خود در نزدیکی زمین را آغاز خواهد کرد. این آژانس همچنین هماکنون مأموریتی پیچیده را در راه مریخ دارد.
برنامه کاوشهای ماه چین که در قالب برنامه چانگاو دنبال میشود بهسرعت در حال رشد است.
چانگاو-۵ درواقع ششمین مأموریت در این سلسله مأموریتها است. چانگاو-۱ و چانگاو-۲ دو مدارگرد بودند که در سالهای ۰۰۷ و ۲۰۱۰ در مدار اطراف ماه قرار گرفتند. در سال ۲۰۱۳ چانگاو-۳ یک ربات مهنورد را با موفقیت روی ماه فرود آورد. در سال ۲۰۱۴ چین مأموریت چانگاو۵T1 را به انجام رساند. این مأموریت بهنوعی تمرین مأموریت اخیر بود که برای بررسی جزییات سفر رفتوبرگشت به ماه طراحیشده بود. در سال ۲۰۱۹ چین چانگاو-۴ را در نیمه دوردست ماه فرود آورد تا به اولین کشوری بدل شود که با موفقیت مه نشین و خودروی مه نوردی را در این ناحیه از ماه با موفقیت بر سطح نشانده است.
اما این تمام داستان نیست. چین قصد دارد در مأموریتهای چانگاو-۶ به بازگرداندن نمونه از خاک ماه از منطق ای در اطراف قطب جنوب این قمر که احتمال وجود منابع آبی در آن بیش از بقیه نواحی است اقدام کند. همچنین این کشور قصد دارد در دو مأموریت بعدی چانگاو-۷ و ۸ نیز تمرکز خود را بر ناحیه اطراف قطب جنوب ماه متمرکز کرده و حتی امکان استفاده از چاپگرهای سهبعدی با استفاده از مواد اولی ماه را به آزمون بگذارد.
درنهایت چین امیدوار است در دهه ۲۰۳۰ نخستین ایستگاه و پایگاه تحقیقاتی قابل سرنشین خود را در مدار ماه تأسیس کند تا جای پای محکمی برای آینده مأموریتهای سرنشین دار و رباتیک به مقصد ماه داشته باشد.
بدین ترتیب به نظر میرسد چین علاوه بر تلاش برای آزمودن و توسعه فناوریهای خود برنامه راهبردی طولانی در فضا را دنبال میکند و در بخشهای مختلف ازجمله پروازهای سرنشین دار، کاوشهای رباتیک و استفاده از منابع موجود در فضا نگاهی آیندهنگر و درازمدت را در برنامه خود قرار داده است.