نشانههای حیاتی سیاره در بدترین وضعیت تاریخ؛ اما هنوز فرصت برای آیندهای زیستپذیر باقی است
گزارش سالانهٔ «وضعیت اقلیم زمین» در تازهترین نسخهاش هشدار میدهد که بیستودو شاخص از سیوچهار نشانهٔ حیاتی زمین در وضعیت بحرانی یا در حال رکوردشکنی هستند.
این گزارش که در نشریهٔ BioScience منتشر شده، حاصل همکاری گروهی بینالمللی از پژوهشگران به سرپرستی دانشگاه ایالتی اورِگن و با مشارکت مؤسسهٔ پژوهشهای اقلیمی پوتسدام در آلمان است.
به گفتهٔ یوهان روکستروم، مدیر مؤسسهٔ پوتسدام و از نویسندگان این گزارش،
«در چند سال اخیر شاهد شکسته شدن رکوردهای اقلیمی با فاصلههایی بیسابقه بودهایم: از دمای سطح زمین و گرمایش اقیانوسها گرفته تا کاهش یخ دریا و آتشسوزیهای گسترده در جنگلها»
نشانههای هشداردهنده
دادههای جهانی که از سوی هیئت بیندولتی تغییرات اقلیم (IPCC) گردآوری شدهاند، نشان میدهند که سال گذشته گرمترین سال ثبتشده در تاریخ بشر و احتمالاً گرمترین در صدهبیستوپنج هزار سال گذشته بوده است.
افزایش میانگین دما، انباشت گرمای بیسابقه در اقیانوسها، ذوب یخهای قطبی، از بین رفتن پوشش گیاهی در اثر آتشسوزی و تغییر الگوهای بارش، نشانههایی هستند از اینکه زمین در آستانهٔ عبور از «نقاط واژگونی» اقلیمی قرار گرفته است — نقاطی که پس از عبور از آنها تغییرات بازگشتناپذیر میشوند.
این گزارش تأکید میکند که بحران اقلیمی شتابگرفته، نظامهای حیاتی زمین را تهدید میکند: از جریانهای اقیانوسی مانند AMOC گرفته تا پایداری زیستکره و منابع آب شیرین. با این حال، نویسندگان یادآور میشوند که راهکارهای علمی برای مهار این بحران هنوز در دسترس است.
چرا این گزارش مهم است؟
به گفتهٔ ویلیام ریپل، استاد دانشگاه اورِگن و نویسندهٔ اصلی گزارش:
«استراتژیهای کاهش انتشار گازهای گلخانهای در دسترس، مقرونبهصرفه و مؤثرند — اما زمان بسیار اندک است. اگر اکنون بهصورت قاطع و هماهنگ اقدام نکنیم، با سرعت وارد مرحلهای از خطرات فزاینده خواهیم شد که نظامهای صلح، سلامت و پایداری اکوسیستمها را در هم میشکند.»
در واقع، گزارش نشان میدهد که هر کسری از درجهٔ کاهش گرمایش جهانی میتواند تفاوتی عظیم در کیفیت زندگی بشر و بقای گونهها ایجاد کند.
مسیرهای کلیدی برای اقدام
نویسندگان گزارش سه محور اصلی را برای تغییر معرفی کردهاند: انرژی، اکوسیستمها و سامانهٔ غذایی جهانی.
🔹 انرژی
انرژیهای تجدیدپذیر مانند خورشید و باد میتوانند تا سال دوهزار و پنجاه حدود هفتاد درصد از برق جهان را تأمین کنند.
توقف سریع استفاده از سوختهای فسیلی یکی از مؤثرترین گامها برای مهار بحران اقلیمی است و بهتنهایی میتواند بیشترین سهم را در کاهش انتشار کربن داشته باشد.
🔹 اکوسیستمها
حفاظت و بازسازی جنگلها، تالابها، جنگلهای حرا و باتلاقهای توربدار میتواند سالانه حدود ده میلیارد تُن دیاکسید کربن را جذب یا از انتشار آن جلوگیری کند — معادل یکچهارم از کل انتشار فعلی جهان.
این اقدامات علاوه بر کاهش کربن، موجب حفظ تنوع زیستی و امنیت آبی نیز میشوند.
🔹 سامانهٔ غذایی
کاهش ضایعات مواد غذایی که اکنون حدود ده درصد از انتشار گازهای گلخانهای را تشکیل میدهد، از مهمترین گامهاست.
تغییر الگوی تغذیه به سمت رژیمهای گیاهمحورتر میتواند هم انتشار گازهای گلخانهای را کاهش دهد و هم به سلامت انسان و امنیت غذایی جهانی کمک کند.
معنای علمی «هر دهم درجه»
گزارش یادآور میشود که در شرایط کنونی، حتی کاهش اندک در میزان گرمایش جهانی تأثیری چشمگیر دارد:
کاهش احتمال بروز موجهای گرمای مرگبار
کاهش خطر فروپاشی اکوسیستمهای مرجانی
افزایش پایداری منابع غذایی و آبی
جلوگیری از عبور زمین از نقاط بحرانی همچون ذوب کامل یخهای گرینلند یا اختلال در جریانهای اقیانوسی
به بیان سادهتر، هر دهم درجه که گرمتر نشویم، جان میلیونها انسان و گونهٔ زنده حفظ میشود.
زمین به وضوح بیمار است، اما هنوز زنده است. علم نهتنها ابعاد بحران را روشن کرده، بلکه مسیر بهبود را هم نشان میدهد.
به گفتهٔ روکستروم،
«ما در مرحلهای هستیم که اقدام سریع و هماهنگ نهفقط ممکن، بلکه حیاتی است. هر تأخیر، هزینهها را سنگینتر و پیامدها را غیرقابل بازگشت میکند. اما اقدام قاطع، میتواند همزمان به مردم و اکوسیستمها سود برساند»»
گزارش «وضعیت اقلیم ۲۰۲۵» در نهایت پیامی روشن دارد: جهان هنوز میتواند قابلزیست باقی بماند — اگر علم را جدی بگیریم و ارادهٔ تغییر داشته باشیم.