دانستنیها – شماره ۶۲– ۱۸ شهریور ۱۳۹۱ – یک نگاه:

۱- نیل آرمسترانگ، نخستین فاتح ماه و کسی که نامش در جهان الهام بخش بسیاری از مردمان بود، روز چهارم شهریور و در سن ۸۲ سالگی دیده از جهان فرو بست. آنچه نیل آرمسترانگ و برنامه فضایی ایالات متحده را قادر به تحقق چنان رویایی کرد، مجموعه ای از عوامل در هم تنیده و متنوع بود. رقابت های سیاسی دوران جنگ سرد، وجود رقیبی به نام شوروی، تخصیص بودجه ای کلان (در اوج برنامه آپولو بودجه ناسا به حدود ۵ درصد بودجه فدرال رسید)، مدیریتی کم نظیر و توسعه ای در حوزه های مختلف فناوری. عزمی ملی و تلاشی باورنکردنی. اما همه این موارد بر بستر توسعه علمی امکان ظهور پیدا می کند. پیش از موفقیت آپولو بخش عمده ای از سرمایه گذاری ها در حوزه آموزش علوم، توسعه ریاضیات در مدارس و ترویج عمومی علم اتفاق افتاده بود و این سرمایه گذاری ها تا کنون نیز ادامه دارد.

۲- فرید زکریا، در کتاب «جهان پسا آمریکایی» خود در مقایسه برنامه فضایی دو کشور شوروی و آمریکا بیان می کند که اگرچه شوروی توانست با تمرکز امکانات و بسیج نیروهای خود به طور موردی برنامه فضایی خود و برخی از صنایع دیگر را توسعه دهد و در بازه کوتاهی پیشتازی این حوزه را بر عهده بگیرد و حتی به عاملی برای تحریک آمریکایی ها و موفقیت های بعدی آن ها بدل شود، اما در ایالات متحده به دلیل توان اقتصادی، توسعه در حوزه های مختلفی اتفاق افتاد، سرمایه گذاری های ترویجی و زیر ساختی، و اقتصادی قدرتمند موفقیت بعدی این برنامه را تضمین کردند. به همین دلیل حتی پس از پایان جنگ سرد در حالی که شوروی و میراث دار آن روسیه تنها توانستند بر مبنای فناوری قدیمی خود در یک حوزه خاص (برنامه های سایوز و پروگرس) در فضا فعال بمانند، اما در آمریکا با وجود کاهش بودجه وحشتناک ناسا که در سال های اخیر به حدود نیم درصد بودجه فدرال رسیده است، این کشور توانسته است یکه تاز حوزه های فضایی چه در اکتشافات دولتی و چه در بخش خصوصی باقی بماند. ناسا برای ادامه موفقیت خود، به اقتصاد شکوفایی تکیه دارد که حتی نیم درصد بودجه سالانه عددی آن قدر قابل توجه است که هزینه ده ها ماموریت علمی را سالانه تامین کند و از سوی سرمایه گذاری بر ترویج علم در حوزه های مختلف نسل بعدی دانشمندان و کاوشگران و مهندسان را تربیت می کند. بدین ترتیب در روند کار انقطاعی صورت نمی گیرد.

۳- ما در کشورمان امیدها و آرزوهای بلندی در سر داریم. برای علاقمندان توسعه علم رویای حضور در لبه مرزهای دانش باعث تلاشی عظیم و گاه موفقیت آمیز را باعث شده است. ما رویای سفر انسان ایرانی با پرتابگر ایرانی به مدار زمین و شاید مشارکت در برنامه های فضایی بزرگ بعدی را در سر داریم. اما این اتفاقات نیازمند زمینه ای مناسب است. می توان با تزریق امکانات و نوعی دوپینگ در یک حوزه به موفقیت های مقطعی دست یافت اما این موفقیت ها اگر همراه به همه جانبه نگری نباشد در بهترین شرایط تنها در یک بازه زمانی محدود منجر به نتیجه می شود و با تغییر دولت ها و افراد معطل و یا تعطیل می شوند. ما برای آنکه با خیالی راحت در راه کاوش های علمی گام برداریم باید اقتصادی پویا و فعال داشته باشیم و در کنار آن باید به به طور جدی به توسعه علوم و ریاضیات نه تنها برای دانش آموزان و نوجوانان که عموم مردم اقدام کنیم و ترویج علم را در صدر اولیت های خود قرار دهیم.

۴- وقتی به جامعه می نگریم هنوز راه طولانی – حداقل در بخش ترویج دانش – در پیش داریم. هنوز حجم مباحثاتی که درباره راست یا دروغ بودن سفر آرمسترانگ به ماه می شود بیش از حجم مطالبی است که درباره این سفر قابل دسترس است. هنوز خرافات و شبه علم به طور وسیعی در جامعه رایج است. هنوز مردم آن قدر که از یو اف او ها مطلب می خوانند از کاوش های جدی علمی چیزی نمی شنوند و متاسفانه بسیاری از افراد جامعه علمی ما، هنوز به ترویج علم به چشم کاری بی ارزش و به روزنامه نگاری علمی به چشم جنجال سازی و هیاهو ساختن می نگرند. برخی از افراد تحصیل کرده و فعال حوزه علم هنوز در خارج از حوزه تخصصی اشان درکی از روند علم و معنی علم ندارند و اگرچه بهترین مقاله های پژوهشی در حوزه خود را می نویسند به راحتی فریب شبه علم را می خورند و البته هنوز روزنامه نگاران علمی ما گاه به جای ایستادن در برابر شایعات علمی اسیر آن می شوند. راه ما طولانی است اما اگر ایرانیان رویای حضور در مرزهای دانش، فناوری و … را دارند مسیر پیش رو نه کوتاه است و نه یک شبه می توان آن را طی کرد. راه طولانی را می توان با قدم های آرام ولی مطمئن به مقصد رساند.